Definicja Stan cywilny

Co oznacza Stan cywilny (civil status, marital status) stanowi w demografii istotną cechę jednostek populacji (ludności). Właściwość ta pozwala na rozróżnianie pomiędzy sobą osób dorosłych z racji na rodzaj związku partnerskiego, w jakim te osoby pozostają. Dolną granicą wieku populacji osób dorosłych jest w tym przypadku regularnie wiek uzyskania umiejętności prawnej do zawarcia związku małżeńskiego, który jest zazwyczaj ustalany odrębnie poprzez prawo rodzinne danego państwa. Uniwersalna dolna granica wieku proponowana poprzez ONZ do rejestracji i analizy stanu cywilnego to 15 lat. Stan cywilny wynika raczej z stosunku pomiędzy ludźmi o charakterze społecznym czy ekonomicznym i jest regulowany poprzez normy prawne albo zwyczajowe, przez wzgląd na czym, w przeciwieństwie od cech uwarunkowanych biologicznie, takich jak płeć, wiek czy rasa, właściwość ta ma charakter socjalny. Fundamentalny podział z punktu widzenia stanu cywilnego obejmuje dwie dychotomiczne kategoryzacje: 1) stan wolny (osoby samotne) i 2) osoby spoza ekipy wolnych, i 1) stan małżeński i 2) stan niemałżeński. Do stanu wolnego zalicza się osoby niebędące w związku, które przedtem nie pozostawały w stanie małżeńskim (kawalerowie i panny), i te, których związek został rozwiązany. Pośród tych ostatnich odznacza się osoby, których związek ustał w konsekwencji rozwodu (rozwodnicy i rozwódki) lub w konsekwencji śmierci partnera (wdowcy i wdowy). Osoby stanu małżeńskiego (żonaci mężczyźni i zamężne kobiety) są definiowane opierając się na pozostawania we wspólnocie małżeńskiej, z wyjątkiem tego, czy zawarły formalny związek małżeński (przewidziany prawem), czy nie. Fakt pozostawania we wspólnocie małżeńskiej jest ustalany wyłącznie opierając się na oświadczenia osób uczestniczących w tej wspólnocie. Związki małżeńskie (a w ślad za tym osoby stanu małżeńskiego) podzielone są natomiast na dwie ekipy z racji na status prawny związku: małżeństwo prawne i konkubinat (kohabitacja, nieformalny związek partnerski). Związki nieformalne cechuje normalnie, podobnie jak małżeństwo prawne, wspólnota gospodarstwa domowego (w tym zamieszkiwania), z kolei różni je regularnie niepełność (względem małżeństwa prawnego) praw i zobowiązań partnerów (wzajemnych i w relacji do wspólnego potomstwa). W wielu państwach uprawnienia i wymagania partnerów kohabitujących są jednak legalnie równe uprawnieniom i obowiązkom małżonków związku prawnego. Nareszcie XX w. w nie wszystkich państwach europejskich zaobserwowano przyrost częstości zjawiska nieformalnych związków małżeńskich i różnicowanie się jego cech, a nawet wyłonienie się z nich wyraźnie odrębnego typu, zwanego związkiem LAT (od angielskiego terminu living apart together, co znaczy: żyjący wspólnie, ale oddzielnie). Spoiwem związku LAT jest raczej więź emocjonalna pomiędzy partnerami; partnerów nie łączy z kolei wspólnota gospodarstwa domowego ani zamieszkiwania. Odrębną kategorią stanu cywilnego jest separacja (aczkolwiek można ją także uznać za swoistą podkategorię związku małżeńskiego), stan, gdzie partnerzy nie mają prawa wstępowania w nowy związek małżeński, pomimo iż ich wspólnota została uchylona. Definicja stanu cywilnego odnosi się tradycyjnie do związku (albo jego braku) dwojga dorosłych ludzi odmiennej płci. Współczesne prądy liberalne w społeczeństwie zachodnim sprzyjają rewizji takiego podejścia i rozszerzeniu zakresu stanu cywilnego. W ostatnich latach doprowadziło to w nie wszystkich państwach do zmian w prawie i włączenia do definicje wspólnoty małżeńskiej związków dwóch osób tej samej płci. Stan cywilny jest silnie związany z rozrodczością; w analizach demograficznych jest on zwykle rozpatrywany z racji na ten związek. Wynika to z faktu, iż zmiany stanu cywilnego prowadzą do tworzenia i rozpadu rodziny, a rodzina pozostaje fundamentalną, elementarną jednostką społeczeństwa (populacji), gdzie obrębie dokonuje się prokreacja. Ważnym faktorem rozrodczości są także rodzaje związków w ramach definicje stanu cywilnego, a również cechy demograficzne partnerów. Np. zmniejszanie się udziału formalnych związków małżeńskich w populacji, w szczególności związków pomiędzy kawalerem i panną, a również przyrost średniego wieku partnerów w chwili zawarcia małżeństwa, wpływa na spadek rozrodczości i vice versa. Źródło: M. Okólski, Demografia. Fundamentalne definicje, mechanizmy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Warszawa 2003