Definicja Socjalizm demokratyczny
Co oznacza
Mianem socjalizmu demokratycznego ustala się najnowsze idee socjalistyczne, zawarte w programach partii socjaldemokratycznych, inspirowanych i wyrażanych poprzez Międzynarodówkę Socjalistyczną. Idee socjalizmu demokratycznego kształtowały się już w drugiej połowie wieku XIX w ideologicznych sporach marksistów - komunistów z reformistami - socjalistami. Przebrzmiałe nieco nareszcie XX wieku idee socjalizmu z ubiegłego stulecia zawierają koncepcje lassalizmu, fabianizmu i rewizjonizmu, o których należy mówić przy omawianiu krajowych wersji ideologii socjalizmu. Żywe i wpływowe w II połowie wieku XX idee socjalistyczne ukształtowały się w ramach międzynarodowego ruchu socjaldemokratycznego, złożonego po II wojnie światowej z partii politycznych, związków zawodowych i organizacji z nimi związanych. Po załamaniu się mechanizmu krajów socjalistycznych datowanym od 1989 roku, istniejące tam partie komunistyczne zadeklarowały przejęcie idei socjalizmu demokratycznego. Tak więc socjalizm demokratyczny najpierw XXI wieku należy do w najwyższym stopniu wpływowych ideologii politycznych, nie tylko w Europie, ale także na innych kontynentach.
Kluczowe idee programowe socjalizmu demokratycznego zostały zgromadzone w uporządkowaną doktrynę zawartą w Deklaracji O celach i zadaniach socjalizmu demokratycznego, przyjętej w 1951 roku poprzez I Kongres Międzynarodówki Socjalistycznej. Uzupełniana kolejnymi dokumentami ideowymi socjaldemokracji, ustala ona relacja doktryny socjalizmu demokratycznego do marksizmu i praktyki krajów socjalistycznych i treści idei aprobowanych poprzez międzynarodowy ruch socjaldemokratyczny.
Deklaracja nie zaprzecza, iż socjalizm demokratyczny wyrastał między innymi z marksistowskiego podłoża ideologicznego. "bezwzględnie na to, czy socjaliści wywodzą swe przekonania z wyników marksistowskiej albo innej analizy socjalnej, czy także zasad religijnych albo humanitarnych - stwierdza Deklaracja - wszyscy oni zmierzają do wspólnego celu: do ustroju sprawiedliwości socjalnej, dobrobytu, wolności i pokoju". Zachowując sporo marksistowskich treści i inspiracji, oczywiście socjalizm demokratyczny odrzucił bez wahania marksistowskie dogmaty o dominującej roli proletariatu, przodującej misji jego partii, walce klasowej i konieczności rewolucji. Wbrew ideologii marksistowskiego komunizmu, podkreślił pozytywną rolę chrześcijaństwa w rozwoju idei socjalistycznych. Skłaniając się ku równouprawnieniu wierzących i niewierzących, dość skrupulatnie rozgranicza kwestie religii od spraw świeckich. Wiążąc treści chrześcijańskie z treściami świeckiego humanitaryzmu, nadaje socjalizmowi demokratycznemu charakter socjalizmu etycznego.
Znacząco ostrzej wypadła z kolei w świetle socjalizmu demokratycznego ocena praktyki krajów socjalistycznych. W pierwszej kolejności na gruncie socjalizmu demokratycznego socjalizm nie jawi się jako nowa formacja społeczno-ekonomiczna, jak utrzymywali marksiści, ale jedna z form ustroju politycznego o wyraźnych skłonnościach autorytarnych, jeżeli nie wręcz totalitarnych. Nie wchodząc w zbędne tutaj szczegóły, można ogólnie stwierdzić, iż odrzucony poprzez socjalizm demokratyczny totalitaryzm praktyki krajów socjalistycznych został w nim zastąpiony poprzez totalną jej krytykę.
Treści socjalizmu demokratycznego, aprobowane poprzez międzynarodowy ruch socjaldemokratyczny, wyrażone zostały w ideach demokracji politycznej, demokracji gospodarczej, demokracji socjalnej i demokracji międzynarodowej.
Idea demokracji politycznej obejmuje zespół środków i metod działania mających na celu urzeczywistnienie socjalizmu przez ustrojowe reformowanie kapitalizmu. Te środki i sposoby zostały zaczerpnięte w ich istocie spośród wiodących idei liberalizmu - wolności jednostki, jej ochrony przed samowolą państwa przy po-mocy rozbudowanego katalogu praw obywatelskich jak wolność myśli, słowa, edukacji, stowarzyszeń, strajku, wierzeń religijnych. Zasada demokracji w uwarunkowaniach społeczeństwa pluralistycznego miałaby być wykonywana przy udziale wyborów przedstawicielstwa społeczeństwa dzięki mechanizmu wielopartyjnego, przeprowadzanych w sposób sekretny, równy, powszechny i wolny. Rządy sprawowane w imieniu większości społeczeństwa miałyby bazować na jednoczesnym poszanowaniu praw wszelakich mniejszości. Mniejszości etniczne miałyby się cieszyć autonomią kulturową. Prawo do opozycji politycznej miałoby być szanowane poprzez mechanizm niezawisłego sądownictwa.
Idea demokracji gospodarczej bazuje na reformowaniu kapitalizmu w taki ustrój, który "kierować się będzie potrzebami ogółu, a nie zyskiem jednostki". Fundamentalnym celem gospodarczym socjalizmu - wg założeń socjalizmu demokratycznego - powinno być pełne zatrudnienie, przyrost produkcji, stałe podnoszenie dobrobytu i sprawiedliwy podział dochodów i majątku. W swych celach doktryna socjalizmu demokratycznego jest zbieżna z założeniami liberalizmu socjalnego, szczególnie doktryną państwa dobrobytu.
Warunkiem istnienia demokracji gospodarczej miałaby być ekonomika mieszana, oparta na współistnieniu własności państwowej, własności grupowej i własności prywatnej. Wszystkim tym formom własności przyświecałoby nadawanie im prospołecznego charakteru, szczególnie własności prywatnej, co najtrudniejsze, przez na przykład podatki, dotacje, fundacje etc. W rolnictwie zaleca się własność prywatną ziemi uprawnej. Kluczowe regulatory funkcjonowania gospodarki winny mieć także charakter mieszany, opierający na łączeniu zasad wolnego rynku z zasadami planowania gospodarczego, unikającego jednak jak przysłowiowego ognia autorytaryzmu i totalitaryzmu.
W czasie swego rozwoju doktryna socjalizmu demokratycznego została wzbogacona o postulaty socjalnej kontroli funkcjonowania gospodarki i współudziału pracujących w zarządzaniu sprawami gospodarczymi. Najwyraźniej postulaty te objawiły się w Niemczech i Austrii, przybierając postać koncepcji współdecydowania (Mitbestimmung). Pod względem swego zasięgu współdecydowanie miałoby się rozciągać na wszystkie formy własności znane ekonomice mieszanej. Współdecydowanie, a właściwie współgospodarowanie ogólnospołeczne, miałoby dotyczyć własności państwowej. Współgospodarowanie w skali przedsiębiorstwa albo zakładu obejmowałoby własność grupową. Współgospodarowanie własnością prywatną przebiegałoby dzięki odpowiedniej polityki fiskalnej.
Idea demokracji socjalnej nawiązuje do katalogów ogólnoludzkich praw społecznych jednostki. Zwłaszcza podkreśla doniosłość znaczenia prawa do: pracy, wykształcenia, wypoczynku, opieki lekarskiej, "dachu nad głową", zabezpieczenia na wypadek bezrobocia i na starość. Nadto "socjalizm demokratyczny walczy o zniesienie prawnej, socjalnej, gospodarczej i politycznej nierówności pomiędzy mężczyzną i kobietą, pomiędzy warstwami społecznymi, pomiędzy miastem a wsią - pomiędzy wieloma rejonami świata i pomiędzy rasami".
Idea demokracji międzynarodowej jest następnym składnikiem socjalizmu demokratycznego. Z jednej strony wzywa do porzucenia wszelkich form zniewolenia jednych narodów poprzez inne, z drugiej zaś strony postuluje pozostawienie im swobody rozwoju w uwarunkowaniach utrwalenia pokoju i bezpieczeństwa powszechnego w świecie. Wyraża aprobatę dla treści Karty Narodów Zjednoczonych, boleje nad trudnościami wprowadzania jej do życia politycznego, gospodarczego i społecznego. Zawiera apologię wolności jako warunku rozwoju jednostek ludzkich i złożonych z nich narodów i ras. Idea demokracji międzynarodowej wywarła oznacza wpływ na poprawę stosunków międzynarodowych w świecie, szczególnie po przezwyciężeniu destruktywnych skutków zimnej wojny i przeprowadzeniu mechanizmów dekolonizacji.
W praktyce politycznej trudno byłoby mówić o jednolitej doktrynie socjalizmu demokratycznego. Występuje tyle jej odmian programowych, ile działa partii socjaldemokratycznych. Niemniej, wszystkie programy partii socjaldemokratycznych opierają się na założeniach tak zwany socjalizmu otwartego, uzasadniającego pełną swobodę poszukiwania możliwie najlepszych dróg do socjalizmu w uwarunkowaniach kapitalizmu. Umiarkowany radykalizm ideologów socjaldemokratyzmu z okresu powojennego ustępuje z czasem miejsca koncepcjom zbliżonym do liberalizmu demokratycznego i liberalizmu socjalnego opartych między innymi na ograniczonym interwencjonizmie państwowym w kwestie prywatnego kapitału. Zdaniem socjaldemokratów, rozbudowany mechanizm politycznego oddziaływania pracujących, szczególnie robotników, na kapitalistów miałby zapewniać sprawiedliwość socjalną.
Źródło: R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Zakamycze 2005
Czym jest Socjalizm demokratyczny znaczenie w Słownik S .