Definicja Regionalizm
Co oznacza
Regionalizm to jedna z w najwyższym stopniu charakterystycznych tendencji rozwojowych v relacjach międzynarodowych ostatnich kilkudziesięciu lat. Jest ona odzwierciedleniem realnych mechanizmów i zjawisk wyrażających się w dążeniach krajów do poszukiwania w najwyższym stopniu skutecznych form współpracy. Państwa są gdyż kluczowymi podmiotami tego zjawiska, w tym sensie, iż poprzez własną zewnętrzną aktywność inicjują i kształtują ten mechanizm. Fundamentem tej aktywności jest dążenie do maksymalnego zaspokojenia swych potrzeb i interesów związanych z szeroko pojętym postępem, bezpieczeństwem, suwerennością rolą międzynarodową i prestiżem. Znajduje to słowo w podejmowaniu działań na rzecz rozszerzania, pod względem geograficznym i przedmiotowym, współpracy międzynarodowej.
Postęp regionalizmu jest wyrazem przekonania, iż kraj samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swych potrzeb i interesów, jak także nie to jest możliwe poprzez współpracę w wymiarze globalnym z racji na dzielące je różnice. W tym sensie regionalizm jako antyteza autarkii i globalizmu stanowi pośrednie ogniwo w systemie współpracy międzynarodowej. Stąd regionalizm można określić jako wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w formie różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych krajów położonych blisko geograficznie. Fundamentem takiej współpracy są wspólne interesy krajów wynikające z bliskiego sąsiedztwa, podobieństwa ustrojów społeczno-politycznych, zbliżonego poziomu rozwoju gospodarek i ich komplementarności i innych wspólnych cech, takich jak: język, kultura, tradycje historyczne, religia.
Źródłem regionalizmu są stale narastające pod względem ilościowym i jakościowym potrzeby i interesy krajów - co wymaga wykorzystania nowych, coraz bardziej skutecznych form współpracy międzynarodowej. Dowodzą tego błyskawiczny przyrost liczby regionalnych ugrupowań ekonomicznych po II wojnie światowej i liczne próby tworzenia nowych regionalnych form współpracy w Europie po przezwyciężeniu jej podziału politycznego.
W rozwoju regionalizmu można dostrzec pewne prawidłowości w przechodzeniu do coraz wyższych i bardziej złożonych form współpracy. W tym procesie można wyróżnić następujące fazy:
W rozwoju regionalizmu można dostrzec pewne prawidłowości w przechodzeniu do coraz wyższych i bardziej złożonych form współpracy. W tym procesie można wyróżnić następujące fazy: Pojawienie się świadomości regionalnej pośród elit i warstw socjalnych krajów sąsiadujących w danym regionie. U podstaw kształtowania się świadomości regionalnej leży poczucie związku z obszarem zamieszkania, wykształcenie się więzi międzyludzkich opartych na wspólnych wartościach, postawach i celach działania i uformowanie się poczucia kulturowej, politycznej i ekonomicznej odrębności. Tempo i zakres kształtowania się takiej świadomości zależy od stopnia homogeniczności etnicznej, rasowej, językowej, religijnej i kulturowej ludności tam zamieszkującej. Nie mniej istotną rolę odgrywa poczucie wspólnoty losów historycznych, wspólnych doświadczeń współpracy w przeszłości (na przykład nawiązywanie poprzez państwa Ekipy Wyszehradzkiej do historycznego spotkania królów Polski, Czech i Węgier w XIV w.). Postęp międzynarodowej świadomości regionalnej przyczynia się do osłabienia tendencji nacjonalistycznych, przyzwyczajając narody i rządy do myślenia kategoriami szerszymi niż narodowe i do respektowania wartości innych niż narodowe.
Skutkiem rozwoju świadomości regionalnej jest ujawnienie się wspólnoty potrzeb i interesów społeczeństw zamieszkujących dany obszar. Znajduje to odzwierciedlenie w uzasadniających i afirmujących taki stan rzeczy programach, koncepcjach i doktrynach ideologiczno-politycznych, formułowanych poprzez kształtujące się ruchy regionalne. Klasycznym odpowiednikiem są działania europejskich federalistów, głoszących hasła unii narodów po II wojnie światowej, reprezentowanych poprzez takie postacie, jak: A. Spinelli, J. Monet, R. Schuman, W. Churchill. K. Adenauer. Powojenne mechanizmy integracyjne Europy Zachodniej w sporym stopniu były kształtowane poprzez te idee.
Stworzenie regionalnej wspólnoty potrzeb i interesów prowadzi do ilościowego i jakościowego (właściwość współzależności) wzrostu interakcji pomiędzy krajami i społeczeństwami regionu. Przez wzgląd na tym pojawia się naturalna potrzeba regulowania wzajemnych oddziaływań, opartych na trwałych formach i normach prawno-organizacyjnych, stwarzających warunki do skutecznych działań krajów na terytorium. Z reguły to są: mechanizm stałych konsultacji i konferencji regionalnych, normy prawa regionalnego.
Instytucje regionalne spełniają funkcję stabilizującą (utrzymanie status quo na terytorium), legitymizującą co przejawia się w podejmowaniu działań na rzecz afirmacji poprzez środowisko międzynarodowe rozwiązań regionalnych, i integracyjną (sensu largo), polegającą na organizowaniu działań krajów regionu wokół wspólnych celów.
Integracja krajów regionu to w najwyższym stopniu zaawansowana etap rozwoju regio-nalizmu. Definicja integracji w relacjach międzynarodowych nie jest jednoznaczne, bo zależy od tego, jaką dziedzinę stosunków międzynarodowych bierzemy poć uwagę, jest to polityczną czy ekonomiczną. Co się tyczy pierwszej sfery, to powszechnie jest akceptowana pojęcie E. Haasa, która brzmi następująco: "Integracja to mechanizm, w toku którego uczestnicy życia politycznego w danych krajach decydują się na przenoszenie swojej lojalności, oczekiwań i aktywności politycznej do nowego i większego centrum, którego instytucje nabierają zwierzchniej jurysdykcji nad krajami narodowymi". Tym nowym centrum jest polityczna wspólnota, która tworzy się opierając się na trojakiego rodzaju kompromisu: - wypracowanie wspólnych interesów na bazie najmniejszego wspólnego mianownika; - osiąganie wspólnoty interesów przez eliminację różnic pomiędzy stronami;- zinstytucjonalizowanie wspólnoty interesów w formie formalnego prawnomiędzynarodowego porozumienia.
Mechanizm politycznej integracji, który można określić jako powolną ewolucję od państwa narodowego w kierunku nowej wspólnoty międzynarodowej w nauce o relacjach międzynarodowych jest ujmowany inaczej poprzez następujące podejścia: pluralistyczne, funkcjonalne, neofunkcjonalne i federalistyczne.
Podejście pluralistyczne charakteryzuje się najmniejszym poziomem instytucjonalizacji i opiera się na szablonowych układach i negocjacjach dyplomatycznych, których końcowym efektem jest wspólnota suwerennych krajów. W podejściu funkcjonalnym nacisk kładzie się na współpracę w pozapolitycznych dziedzinach, gdzie łatwiej o wspólnotę interesów. Neofunkcjonalizm postuluje zaś utworzenie wspólnych instytucji o rosnących kompetencjach kosztem krajów, które będą działać na rzecz nowej wspólnoty. Najdalej idące wnioski wynikają z modelu federalistycznego, gdzie przewiduje się likwidację państwa narodowego i zastąpienie go nowym regionalnym krajem o federacyjnej strukturze.
W odróżnieniu do definicje integracji politycznej istnieje większa zgodność poglądów odnośnie do terminu integracji ekonomicznej, poprzez którą rozumie się: pełną liberalizację zamiany, jest to zniesienie granic ekonomicznych pomiędzy krajami, i koordynację i unifikację polityki gospodarczej poszczególnych krajów.
Sfera stosunków gospodarczych i politycznych to dwie dziedziny, gdzie najszybciej i przeważnie dokonują się mechanizmy regionalizmu, choć w różnym tempie i stopniu. Odmiennie rzecz ujmując, można powiedzieć, iż impulsy o charakterze ekonomicznym i politycznym (powiązane w pierwszej kolejności z miernikami bezpieczeństwa państwa) odgrywają główną rolę w rozwoju regionalizmu we wszystkich jego fazach i etapach.
W procesie regionalizmu występuje wzajemne wpływ sfery ekonomicznej i politycznej. Nawet w motywowanej wyłącznie względami ekonomicznymi współpracy i integracji regionalnej nie sposób nie uwzględniać roli czynnika politycznego - wszak jej podmiotami są państwa jako jednostki polityczne z ich gospodarkami narodowymi. Regionalizm, będąc procesem międzynarodowym, nosi w sobie piętno i cechy polityki wewnętrznej i zagranicznej krajów, które go promują. Jednakże opiera się on na idei wspólnoty interesów, w praktyce służy realizacji interesów narodowych, podlegając różnorodnym interpretacjom.
Przez wzgląd na tym, regionalizm można traktować jako specyficzny i dający się wyodrębnić mechanizm działań i procedur postępowania zorientowanych na osiąganie celów w polityce zagranicznej państwa w danym regionie geograficznym. Instrumentalizm podejścia regionalnego bazuje na tym, iż ono jest podporządkowane nadrzędnym celom polityki zagranicznej ujmowanym w kategorii interesu narodowego i racji stanu i celom widzianym w szerszej perspektywie geograficznej (globalizm) i czasowej (postęp i funkcjonowanie). Z tego wynika, iż potencjał państwa i odgrywana poprzez nie rola w relacjach międzynarodowych określają formy i zakres przejawiania się regionalizmu w polityce zagranicznej, Można zatem określić regionalizm jako działania na rzecz tworzenia sprzyjającego realizacji własnych interesów środowiska międzynarodowego na terytorium poprzez instytucjonalizację powiązań lokalnych wg wzorów i preferowanych wartości, poprzez tworzenie funkcjonalnego względem własnych potrzeb i interesów regionalnego ładu międzynarodowego w formie ugrupowań integracyjnych, sojuszy i stref wpływów.
Regionalizm w polityce zagranicznej przejawia się w dwóch formach:
W tworzeniu regionów przygranicznej współpracy. W Europie znane są one pod nazwą euroregionów; w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej stanowią specyficzną formę międzynarodowej integracji gospodarczej.
Jako środek prowadzenia globalnej polityki ogromnych mocarstw. W tym sensie regionalizm przejawia się w polityce zagranicznej USA, gdzie jest traktowany jako cel i zarazem środek realizacji polityki globalnej albo, odmiennie, jako zgodne i konkretne przystosowanie globalnej strategii działania do specyficzności danego regionu. Doświadczenie okresu pozimnowojennego dowodzi, iż w polityce zagranicznej USA podejście regionalne przeżywa swego rodzaju renesans, co można uznać za pewną formę adaptacji do współczesnych realiów w relacjach międzynarodowych. Różnorodność i wielość podejść regionalnych na różnych obszarach kuli ziemskiej jest realnym wskaźnikiem mocarstwowej pozycji USA w znacząco większym stopniu niż w razie takich krajów, jak Niemcy, Rosja czy Japonia, które do mocarstwowej pozycji aspirują aczkolwiek taką pozycję mogą budować jedynie w najbliższym geograficznie regionie, poprzez co zasługują tylko na status mocarstw regionalnych.
Na inny aspekt polityczności regionalizmu zwraca uwagę J. Nye twierdząc, iż stosunkowo rozwoju podlega on coraz większemu upolitycznieniu związanemu z nierównomiernym rozłożeniem korzyści uczestników ugrupowania integracyjnego. Upolitycznienie procesu integracji powiększa jego złożoność, angażuje coraz większą liczbę uczestników, obejmuje swym oddziaływaniem coraz więcej problemów i powiększa wydatki uczestnictwa. To, czy upolitycznienie działa przyspieszająco czy hamująco na regionalizm, zależy od konfiguracji interesów w państwach członkowskich, jest to od tego, czy ekipy interesów i poszczególne ekipy recenzji publicznej odnoszące korzyści z integracji przeważają nad tymi, które w tym procesie widzą zagrożenie dla swych interesów. J. Nye formułuje opinię, iż upolitycznienie nie zagraża integracji regionalnej tylko wtedy, kiedy istnieją ku temu przesłanki w formie mocnych grup interesów. W przeciwnym razie, gdy takie warunki nie są spełnione, podjęcie prób integracyjnych, jako politycznej inicjatywy krajów, jest skazane na niepowodzenie, o czym przekonują liczne przykłady nieudanych przedsięwzięć państw rozwijających się.
Mechanizmy regionalizacji prowadzą do wyodrębnienia mechanizmów regionalnych, które nie pokrywają się bynajmniej z tradycyjnym definicją regionu geograficznego, bo współcześnie kryteria inne niż geograficzne odgrywają daleko większą rolę.
Procedury wyodrębniania regionów jako mechanizmów ustala się mianem regionalizacji, jest to sposoby postępowania badawczo-analitycznego z zastosowaniem ustalonych mierników (czynników). Zazwyczaj w tak pojmowanej regionalizacji stosuje się następujące kryteria:
Kryterium geograficzne (geopolityczne) - homogeniczność cech geograficznych danego obszaru, bliskość sąsiadujących ze sobą krajów ułatwiają pomiędzy nim: interakcje. Przez wzgląd na tym kryterium to należy traktować jako wyjściowe w procedurze wyodrębniania regionów międzynarodowych.
Kryterium systemowe - obszar międzynarodowy można zdefiniować jak: mechanizm (podsystem), gdzie poziom stosunku (powiązań) pomiędzy jego elementami jakimi są państwa, jest ściśle określony, dzięki czemu można wyznaczyć jego granice. Ponadto stosunki te, dzięki regionalnie uwarunkowanym cechom współzależności i integracji, wyróżniają go z całego mechanizmu stosunków międzynarodowych.
Kryterium wspólnego interesu regionalnego - w procesie rozwoju regionalizmu następuje mechanizm stopniowej redefinicji interesów narodowych we wspólny biznes regionalny. Nie znaczy to zaniku interesów narodowych, które nadal zachowują nadrzędność wobec wspólnego interesu regionalnego. Zakres przejawiania się wspólnych interesów regionalnych dowodzi i zaawansowania mechanizmów integracyjnych, i dojrzałości wspólnot regionalnych. Przejawia się to w tym, iż krajów - danego ugrupowania stawiają sobie coraz to nowe wspólne cele i podejmują działania na ich rzecz wspólnymi środkami. Cele te są zawarte w deklaracjach i programach działania.
Regionalizacja ma również swój prakseologiczny wymiar, bo znaczy praktyczne działanie, będące synonimem polityki regionalnej, bazuje ono na: eliminowaniu barier utrudniających komunikowanie się społeczeństw regionu, tworzeniu regionalnych zasad i norm prawnych, zawieraniu układów regionalnych wykorzystywanych zapewnieniu pokoju i bezpieczeństwa i pokojowego rozstrzygania sporów, powoływaniu do życia organizacji regionalnych. W najwyższym stopniu zaawansowaną metodą polityki regionalnej jest powołanie ponadnarodowych struktur organizacyjnych przejmujących kompetencje od suwerennych krajów. Doświadczenie integracji w UE, gdzie podejmuje się takie działania, dowodzi, iż przekazywanie kompetencji na rzecz ponadnarodowych instytucji (komisja wspólnoty) przebiega bez pośpiechu, gdyż państwa nadal dbają o zachowanie atrybutów suwerenności i w przyszłości należy się spodziewać, iż jeszcze długo to one, a nie ponadnarodowe organy pozostaną kluczowymi podmiotami kreującymi politykę regionalną.
W rozważaniach dotyczących regionalizmu nie można pominąć jego stosunku do globalizmu, tym bardziej iż w przeszłości występowała tendencja do przeciwstawiania tych dwóch trendów rozwojowych w relacjach międzynarodowych.
Dająca się zauważyć w ostatnich latach wyraźna tendencja do globalizacji, w szczególności w sferze materialnej stosunków międzynarodowych, nie stwarza przeszkód dla stosowania rozwiązań regionalnych, bo dążenie do lokalizmu czy regionalizmu jest naturalną skłonnością ludzi, dającą się wyjaśnić na gruncie psychologii, socjologii czy antropologii. Z tego punktu widzenia regionalizm można traktować jako pragmatyczną regułę postępowania, co znajduje zresztą słowo w popularnym stwierdzeniu: "Myśl globalnie, a działaj regionalnie".
Przyjęcie powyższej reguły jest bardzo użyteczne w zrozumieniu genezy i istoty współczesnego regionalizmu, nakazuje gdyż rozpatrywanie go w kontekście globalizmu. Po pierwsze, regionalizm można traktować jako antytezę globalizmu, a więc tak motywowane formy współpracy regionalnej, których celem jest niwelowanie i ograniczanie negatywnych skutków globalizacji stosunków międzynarodowych.
Znaczenie regionalizmu jako przeciwwagi rozwiązań globalnych jest podkreślane przez wzgląd na negatywnymi cechami globalizmu, takimi jak: upowszechnienie ideologii konsumeryzmu, narzucanie poprzez instytucje międzynarodowe tylko liberalnego modelu rozwoju oceniane tylko pod kątem zwrotu kapitału, globalizacja zagrożeń ekologicznych, utrzymywanie i powiększanie luk rozwojowych pomiędzy krajami i regionami, marginalizacja krajów i mniejszości w relacjach międzynarodowych, ograniczanie swobody rządów z tytułu działalności przedsiębiorstw i instytucji międzynarodowych.
Zdaniem R. Lawrence'a istnieją wystarczająco pewne przesłanki, by traktować regionalizm jako antidotum na wpływ negatywnych aspektów globalizacji. Naturalnie, łatwiej osiągnąć porozumienie w ramach regionu, gdzie problemy są mniej złożone, a liczba uczestników ograniczona. Geograficzna i kulturowa bliskość ułatwia mechanizm negocjacji. Tak więc regionalizacja albo "minilateralizm" służą skuteczniejszemu rozwiązywaniu problemów globalnych, dzięki zmniejszeniu liczby uczestników (bloki regionalne). Główne jest jednak to, iż regionalizm może być użytecznym środkiem realizacji ładu demokratycznego w relacjach międzynarodowych, przeciwdziałającym tendencjom do dominacji ze strony danego państwa. Na szczeblu regionalnym, znacząco łatwiej niż na szczeblu globalnym wyegzekwować obowiązek bardziej sprawiedliwej alokacji korzyści płynących ze współpracy i integracji międzynarodowej.
Drugie podejście traktuje regionalizm jako środek do osiągnięcia globalizmu i pozytywne jego uzupełnienie. Przez wzgląd na tym zarówno badacze, jak i politycy odwołują się do pozytywnych doświadczeń regionalizmu w różnych częściach świata. Wskazuje się na osiągnięcia w opracowaniu regionalnych mechanizmów ochrony praw człowieka w Europie i na zachodniej półkuli, rozwiązanie wielu konfliktów i sporów regionalnych, ustanowienie regionalnych standardów w zakresie ochrony środowiska, wprowadzenie w życie w skali regionalnej wielu innowacji dotyczących współpracy i instytucjonalizacji stosunków pomiędzy krajami.
Przedstawione ponad uwarunkowania rozwoju współczesnego regionalizmu, mając uniwersalny charakter, nie implikują bynajmniej jednolitego modelu regionalizmu w skali globalnej. Jest wręcz przeciwnie, specyfika i dynamika oddziaływań poszczególnych czynników w różnych regionach geograficznych świata i w funkcjonalnych dziedzinach stosunków międzynarodowych sprawiają, iż cechy regionalizmu w każdym z nich są swoiste. To jest widoczne w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego i w regionalnej integracji gospodarczej.
Źródło: E. Haliżak, R. Kuźniar, Relacje międzynarodowe: geneza, struktura, dynamika, Warszawa 2006
Czym jest Regionalizm znaczenie w Słownik R .