Definicja Realizm

Co oznacza Tradycja realistyczna, zwana niekiedy "realizmem politycznym", może śmiało uchodzić za najstarszą teorię polityki międzynarodowej. Odnajdujemy ją w stosunkach Tukidydesa z wojny peloponeskiej (431 przed naszą erą) i w klasycznej pracy Sztuka wojny Sun zu, która powstała mniej więcej w tym samym czasie w Chinach. Innymi znaczącymi :la teorii realistycznej postaciami byli Machiavelli i Thomas Hobbes. Chociaż realizm stał się dominującą w polityce międzynarodowej perspektywą dopiero w XX wieku, a jego gwałtowny postęp związany był z I i II wojną światową. W trakcie gdy w świetle idealizmu to moralność powinna nadawać ton relacjom międzynarodowym, fundamentami realizmu są polityka siły i interesy narodowe. Odpowiednio z jego najważniejszym założeniem kluczowym aktorem sceny międzynarodowej czy także światowej jest kraj, które z racji na własną suwerenność może Działać jako jednostka autonomiczna. Ponadto, rozrost nacjonalizmu i stworzenie współczesnych krajów narodowych doprowadziły do przekształcenia państwa w spójną wspólnotę polityczną, w ramach której więzy państwowe i lojalność wobec narodu przeważają nad wszelkimi innymi zależnościami. Reprezentujący realizm uczeni, tacy jak Edward Hallett Carr (1939) czy Hans Morgenthau (1948), przejawiali specjalną zjadliwość wobec idealistycznej wiary w internacjonalizm i naturalną harmonię. Carr uważał właściwie, że naiwna wiara w prawo międzynarodowe i bezpieczeństwo zbiorowe w momencie międzywojennym uniemożliwiły mężom stanu z obu stron Atlantyku zrozumienie, a tym samym również zahamowanie, niemieckiej ekspansji. W czasie gdy zdaniem realistów nie ma władzy nadrzędnej wobec suwerennego państwa, a polityka międzynarodowa prowadzona jest w "stanie natury". Cechuje ją więc anarchia, a nie harmonia. W owładniętym anarchią systemie międzynarodowym każdy państwo jest zdany na siebie i w pierwszym rzędzie musi kierować się własnym interesem narodowym, który zasadniczo sprowadza się do przetrwania państwa i ochrony terytorium. Dlatego także realiści kładą tak spory nacisk na rolę siły w relacjach międzynarodowych, a władzę rozumieją normalnie w kategoriach umiejętności wojskowych i siły. Chociaż międzynarodowa anarchia w żadnym razie nie znaczy nieustannych konfliktów i niekończących się wojen. Wręcz przeciwnie, realiści są zdania, że schemat konfliktu i współpracy w ramach mechanizmu państwowego spełnia w sporym stopniu wymogi równowagi sił. Odpowiednio z tym poglądem państwa chcące zadbać o bezpieczeństwo narodowe zawierają sojusze, które, o ile są adekwatnie wyważone, mogą zapewniać dłuższe okresy pokoju i stabilności międzynarodowej. Jednak taki typ mechanizmu międzynarodowego jest z natury dynamiczny, a w razie załamania równowagi sił wojna jest prawdopodobnym wynikiem. Realiści zawsze przyznawali, iż porządek międzynarodowy nie stanowi klasycznego "stanu natury", gdyż potęga, bogactwo i zasoby naturalne nie są równo podzielone pomiędzy krajami. Kluczowym aktorom areny międzynarodowej tradycyjnie przyznawano status ogromnych mocarstw (zaś w okresie zimnej wojny supermocarstw). Powstała wskutek tego hierarchia krajów narzuca systemowi międzynarodowemu pewien porządek, który przejawia się w kontroli, jaką mocarstwa sprawują nad podporządkowanymi im krajami przez bloki handlowe, "strefy wpływu" i jawną kolonizację. W okresie zimnej wojny doprowadziło to do stworzenia dwubiegunowego porządku światowego, gdzie rywalizacja pomiędzy blokiem amerykańskim i radzieckim objęła cały glob. Realiści są jednak gotowi dowodzić, iż dwubiegunowość pomogła w utrzymaniu pokoju. Eskalacja kosztów na cele zbrojeniowe doprowadziła gdyż do stworzenia skutecznego mechanizmu nuklearnego odstraszania, w szczególności od czasu, gdy wizja wzajemnie zagwarantowanego zniszczenia stała się realna w latach 60. XX wieku. Stabilna hierarchia oparta na akceptowanych zasadach i uznawanych procesach oddalała więc groźbę anarchii i zachęcała realistów do przyjęcia zmodyfikowanego definicje, jak to określił Buli Hedley (1977), "społeczeństwa anarchicznego". W latach 80. XX wieku, między innymi pod wpływem Waltza (1979), rozwinął się neorealizm (nazywany niekiedy nowym, czy także strukturalnym realizmem). Jednakże neorealiści ciągle uznają centralne znaczenie potęgi i siły, skłaniają się oni ku wyjaśnianiu zdarzeń raczej w kategoriach struktury mechanizmu międzynarodowego, niż przez odwołanie do celów i natury poszczególnych krajów. Realizm i neorealizm spotykają się chociaż z ostrą krytyką. Kluczowe zastrzeżenie odnosi się do tego, iż przez oddzielenie polityki od moralności, perspektywa realistyczna usprawiedliwia eskalację zbrojeń i hegemoniczne ambicje ogromnych mocarstw. Z tego punktu widzenia polityka siły nie tyle utrzymuje pokój, co sprawia, że świat stoi na progu nuklearnej katastrofy. Drugi pkt. krytyki realizmu znaleźć można w teorii feminizmu, w świetle której zachowanie zorientowane na zdobywanie władzy i obsesja na tle bezpieczeństwa narodowego i wojska może odzwierciedlać fakt, że na światowej scenie politycznej dominują mężczyźni, których priorytety są zasadniczo agresywne i zmuszają do rywalizacji. Naczelna empiryczna słabość teorii realistycznych tkwi w tym, że skupiając uwagę na kraju jako dominującym aktorze międzynarodowym, ignorują tendencje pluralistyczne, które zmieniły oblicze polityki międzynarodowej pod koniec XX wieku. "Klasyczny" realizm ustąpił więc w sporym stopniu pola neorealizmowi. Źródło: A. Heywood, Politologia, Warszawa 2006