Definicja Politeizm

Co oznacza Politeizm (gr. polys - liczny, theos - bóg; wielobóstwo) - przyjmowana poprzez niejeden mechanizm religijny wiara w istnienie wielu nadprzyrodzonych i osobowych bytów (bogów). Przeciwieństwem politeizmu jest przekonanie o istnieniu tylko jednego Boga (monoteizm). Wg szkoły ewolucjonistycznej (E. B. Tylor, J. Frazer, J. Lubbock, R.R. Maret i in.) politeizm jest jednym z wyższych stopni rozwoju religii. Tak jest na przykład w schemacie ewolucji animizmu (wiary w istoty duchowe), opracowanym poprzez E.B. Tylora, gdzie przewidziano następujące etapy rozwojowe: animizm, animatyzm, manizm, fetyszyzm i bałwochwalstwo, polidemonizm, politeizm, dualizm, politeizm hierarchiczny, monolatria, panteizm, monoteizm właściwy. Otóż manizm (kult przodków) doprowadził do definicje czystych duchów, które mogły wnikać w ludzi. Lecz owe czyste duchy dalej niejako rozciągnęły swą władzę na poszczególne części przyrody ożywionej, stały się demonami, stąd kolejny faza ewolucji to polidemonizm. Z polidemonizmu - przez zindywidualizowanie i uosobienie demonów, przeobrażenie ich w bogów - wytworzył się politeizm. Charakterystyczny dla politeizmu panteon z czasem podzielił się na dwie kategorie bogów; pojawił się dualizm bogów: dobrych (światłości) i złych (ciemności). Przekształcenia wierzeń politeistycz- nych w innych wypadkach doprowadziły do wyodrębnienia w nich głównego bóstwa (politeizm hierarchiczny). Współczesne diachroniczne koncepcje rozwoju religii nie mają, w przeciwieństwie od dawniejszych, ambicji wyjaśniania problemu w skali globalnej. Wielobóstwo i pozostałe formy rozpatruje się dziś jako aspekt konkretnych religii. Nowe religie połiteistyczne (powstające przeważnie wskutek synkretyzacji rozmaitych wierzeń), dostarczają empirycznych da-nych pozwalających wyobrazić sobie genezę wielobóstwa. Liczba bogów w religiach politeistycznych nie jest stała; powiększa się bądź minimalizuje, co może następować bez pośpiechu, ewolucyjnie albo także przez jednokrotną decyzję (jak to bywało w starożytnym Rzymie, chętnie przyjmującym wschodnich bogów). Nie wszystkie religie posiadają nawet kilka tys. bogów i innych istot nadprzyrodzonych. Żaden z członków panteonu nie pretenduje jednak do miana boga absolutnego. Mimo że uważane jest ich za byty ponadludzkie, niejednokrotnie wykazują swe niedoskonałości będące regularnie (jak pokazuje to chociażby mitologia grecka) powodem ich porażek w rywalizacjach wzajemnych czy nawet z ludźmi. Przypominają oni zresztą pod niejednym względem ludzi, toteż religioznawcy mówią o antropomorfizmie wyobrażeń politeistycznych. Każdy panteon jest wewnętrznie zróżnicowany. Bogowie mogą się różnić miejscem w hierarchii; na przykład w hinduizmie główna zdaje się być swoista triada Brahma, Wisznu, Sziwa. W najwyższym stopniu uwydatniają się ich funkcje czy zakres władzy - przykładów na to znów dostarcza religia Greków. Poszczególnych bogów łączą związki rodzinne; na przykład małżeństwo Izydy i Ozyrysa w religii Egipcjan czy Frei i Thora w religii Germanów. Panteony bywają organizowane również w inny sposób; na przykład Germanie dzielili swych bogów na grupę Azów zajmujących się sprawami życia wspólnotowego, i Wanów związanych z płodnością i urodzajem. Wiara w istnienie uosobionych bytów ponadludzkich ma własne odbicie w kulcie. W politeizmie są już świątynie i wyspecjalizowana w czynnościach kultowych ekipa kapłanów. Relacja poszczególnych ludów do bóstw przybiera odmienną postać; widać to na przykładzie starożytnych Greków i Rzymian (ci pierwsi odnosili się do nich z zaufaniem, drudzy z lękiem). Religie politeistyczne występowały i występują w społeczeństwach plemiennych, lecz również państwowych (nawet w potężnych imperiach). Normalnie nie wykazują tendencji uniwersalistycznych; wyjątek stanowi jedynie hinduizm. Z reguły grupują wiernych tylko z jednego etnosu. Jako religie państwowe sankcjonują układy społeczno-polityczne (na przykład poprzez deifikację władcy, a więc uznanie go za jednego z bogów). Źródło: Z. Drozdowicz (red.), Zarys encyklopedyczny religii, Poznań 1992