Definicja Partie liberalne

Co oznacza Przewarzająca część ugrupowań należących do tej rodziny powstała na przełomie XIX i XX w. Belgijska Partia Liberalna (PVV) pojawiła się już w 1846 r. Organizacje tworzone potem, a w szczególności po II wojnie światowej, to przeważnie sukces oderwania się grup liderów i zwolenników od innych partii (na przykład D'66 w Holandii, CD w Danii). Moment ich świetności politycznej to pierwsza dekada XX w. - dominowały zarówno w parlamentach narodowych, jak i w negocjacjach gabinetowych. Norweska Venstre (VE), Partia Liberalna w Ogromnej Brytanii czy LKP w Finlandii już nigdy później nie były w stanie powtórzyć tych poprzednich sukcesów. Najpierw XX w. odegrały one bardzo ważną rolę w promowaniu demokratycznych zasad mechanizmu politycznego i właśnie na fali tego procesu zostały wyniesione do rangi partii rządzących. Poprzez pewien moment tworzyły demokratyczną, "polityczną", lecz nie społeczną opozycję wobec partii konserwatywnych. Po wprowadzeniu powszechnego prawa wyborczego żadna z partii liberalnych nie zdołała przekształcić się w partię sporą. Od tego czasu trwa powolny mechanizm marginalizacji politycznej tych ugrupowań. Zostały one wyparte poprzez partie socjaldemokratyczne, które zaoferowały wyraźniejszą alternatywę programową wobec opcji prawicowo-konserwatywnej, opartą zarówno na postulatach typu politycznego, jak i socjalnego. Po 1945 r. pośród partii liberalnych pojawiły się dwie zasadnicze tendencje w definiowaniu tożsamości programowej: Prawicowy liberalizm oparty na akcentowaniu prorynkowej strategii rozwoju i postulowaniu ograniczenia do minimum interwencyjnych działań państwa w sferze ekonomii. W programach tych partii zaczęto akcentować kwestię ortodoksji rynkowej i przedsiębiorczości. Już tradycyjnie w sferze haseł politycznych dominowały postulaty dotyczące zagwarantowania praw i wolności indywidualnych i obywatelskich. Liderzy akceptowali demokratyczny konsens socjalny, jednak odrzucali kolektywistyczną optykę. Partie takie pojawiły się w szczególności w Austrii (FPO), Belgii (VLD), Holandii (WD), Niemczech (FDP) i we Włoszech (PLI). Jak z tego wynika, wersja prawicowego liberalizmu rozwinęła się w pierwszej kolejności w państwach, gdzie istnieją (albo istniały) mocne partie chadeckie, a nie ma partii konserwatywnych jako reprezentanta opcji prawicowej. Partie liberalne przejęły funkcję tych ostatnich, a przesuwając się na relatywnie otwarty odcinek prawicy, zachowały w swych programach mocny pierwiastek antyklerykalny jako antytezę wobec centrowej opcji chadeckiej. Prawicowy liberalizm pozostaje więc typowy dla państw, gdzie wyznaniowy podział socjopolityczny uzyskał znaczącą doniosłość polityczną, czyniąc przestrzeń rywalizacji dwu- albo wielowymiarową. Znaczy to, że nie muszą rywalizować z partiami konserwatywnymi o ten sam segment elektoratu. Partie mieszczące się w nurcie liberalizmu konserwatywnego przejawiają znacząco silniejszą skłonność do akcentowania szablonowych postulatów liberalnych niż pozostałe. Warto jednak zwrócić uwagę, że ugrupowania te funkcjonują, gdy kraj dysponuje sporym zakresem uprawnień interwencyjnych, a postulaty neoliberalne implikują ograniczoną akceptację praw rynku, a nie całkowite wycofanie się państwa czy likwidację mechanizmu państwa dobrobytu. Ten tradycyjny liberalizm musi zostać stonowany w szczególności na poziomie przetargów parlamentarno-gabinetowych; Centrolewicowy liberalizm, charakteryzujący się podkreślaniem prosocjalnej orientacji politycznej, opartej na postulatach urzeczywistnienia idei sprawiedliwości socjalnej i egalitaryzmu. Do ekipy tej należą "stare" partie liberalne, takie jak na przykład LKP w Finlandii, Venstre w Norwegii, FPL w Szwecji czy Liberałowie w Ogromnej Brytanii, lecz również "młode", jak na przykład D'66 w Holandii, RV w Danii, PRI we Włoszech. W programach tych ugrupowań można także znaleźć sporo postulatów charakterystycznych dla Nowej Polityki. Centrolewicowy liberalizm pojawił się w państwach, gdzie istnieją relatywnie mocne partie konserwatywne (albo inne liberalne, okupujące prawą stronę przestrzeni rywalizacji), promujące strategie prorynkowe. Z tego powodu ruch na prawo stał się utrudniony, a centrum przestrzeni otwarte na kolonizację (brak mocnych partii chadeckich). Warto jednak zwrócić uwagę czytelnika na odmienną kategorię partii liberalnych, a mianowicie tak zwany liberalno-agrarne. To jest fenomen charakterystyczny dla krajów skandynawskich i związany z procesem przekształcania szablonowych ugrupowań chłopskich w organizacje lepiej przystosowane do zmieniającej się struktury społeczeństwa. Do tej kategorii możemy zaliczyć: duńską Partię Liberalną (V), fińską Partię Centrum (KESK), islandzką Partię Postępu (Ff), Partie Centrum w Norwegii (SP) i Szwecji (CP). Z tab. 6 wynika, że przewarzająca część interesujących nas partii liberalnych należałoby zaliczyć do kategorii tak zwany ugrupowań małych (przyjmując w sposób umowny próg 15-procentowego poparcia wyborczego). Tylko pięć partii liberalnych, a mianowicie duńska V, fiński KESK, islandzka Ff, luksemburska DP i szwajcarska FDPS, ma status ugrupowań średniej wielkości, co znaczy, że w całym interesującym nas okresie zdobywały przeciętnie powyżej 15% głosów. Średnie poparcie wyborcze dla tych ugrupowań, niezależnie od DP (17,2), wynosi powyżej 20% (na przykład FDPS - 22,6, a FSf - 22,3). TABELA 6. Przeciętne poparcie wyborcze dla bloku partii liberalnych (1945-2005) Państwo/nazwa partii Przeciętne poparcie (%) Dynamika zmiany (%) (moment 1945-1979 i 1980-2005) Austria/LF 4,1 +4,1 Belgia/VLD, MR, PVV 17,9 +8,1 Dania/RV, V, CD 29,0 -0,7 Finlandia/KESK, SFP, LKP 30,1 -6,0 Holandia/VVD, D'66, D'70 19,6 +12,9 Irlandia/PD 6,1 +6,1 Islandia/FSf, Ff 23,0 -2,7 Luksemburg/DP 17,2 +2,7 Niemcy/FDP 8,8 -0,8 Norwegia/V, SP 15,8 -6,4 Szwajcaria/LPS, FDPS 24,8 -2,3 Szwecja/FPL, CP 27,3 -14,0 W. Brytania/LD 13,6 + 10,7 Włochy/PRI, PLI, DL 7,3 +3,1 17,5 +14,8 Źródło: opracowanie swoje. Przeciętne poparcie wyborcze dla bloku partii liberalnych w całym interesującym nas okresie wynosi 17,5%. Analizując rozkład poparcia wyborczego w poszczególnych okresach, okazuje się, że średnie poparcie w latach 40/50. i 60. XX w. było wyższe niż w następnych dekadach, aczkolwiek spadek ten należy uznać raczej za umiarkowany. Z porównania dwu interesujących nas okresów wynika, że w latach 1980-2005 blok partii lewicowych zanotował ogólny przyrost poparcia wyborczego (o 14,8%), aczkolwiek na ten rezultat "zapracowały" w pierwszej kolejności partie holenderskie i brytyjscy liberałowie. Największe utraty poniosły ugrupowania liberalne w państwach skandynawskich (może niezależnie od Danii), a w szczególności w Szwecji (-14,0). Równocześnie widać, że w krajach skandynawskich ugrupowania liberalne gromadzą największy odsetek głosów wyborczych w interesującym nas regionie, co szczególnie widoczne jest w Finlandii, Danii i Szwecji. Podobne sukcesy ugrupowania liberalne osiągają tylko w Szwajcarii. W latach 1980-2005 sporą dynamikę wzrostu poparcia wyborczego dla ugrupowań liberalnych zanotowaliśmy (tendencja odwrotna do przypadku skandynawskiego) w Ogromnej Brytanii (średnie poparcie 20,5%), Holandii (26,8%) i Belgii (22,6%). Natomiast już tradycyjnie praktycznie brakuje partii liberalnych w demokracjach śródziemnomorskich, a sytuacja włoski tylko potwierdza tę zasadę. Sukces wciśnięcia ich (tam, gdzie pojawiły się) pomiędzy dwa kluczowe bloki polityczne (lewica i prawica) spowodował praktycznie ich marginalizację polityczną (wyborczą). Warto zwrócić uwagę, że w nie wszystkich krajach pojawiają się partie liberalne, które jednak nie włączają się w rywalizację wyborczą na poziomie ogólnonarodowym, ograniczając własną aktywność do konkretnego regionu (wybory prowincjonalne czy lokalne). W Grenlandii, obszarze autonomicznym Królestwa Danii, funkcjonuje ugrupowanie o charakterze liberalnym, Partia Wspólnoty (Atassut), powołana do życia w 1978 r., która stanowi drugą siłę polityczną w jednoizbowym parlamencie (Landsting). Partia ta deleguje jednego z dwóch deputowanych reprezentujących Grenlandię w Folketingu, który wchodzi w skład klubu parlamentarnego liberalnej Venstre. W innym obszarze autonomicznym Królestwa Danii, na Wyspach Owczych, od 1906 r. działa partia o tożsamości liberalnej, Partia Autonomii (Sjalvstyrisflokkurin). Do początku lat czterdziestych XX w. było to najmocniejsze ugrupowanie polityczne na terytorium. Od 1948 r. (uzyskanie autonomii) regularnie wchodzi w skład tworzonych koalicji gabinetowych. W Irlandii Płn. w 1970 r. powstało ugrupowanie o tożsamości liberalnej, Partia Przymierza Irlandii Północnej (Alliance Party oj Northern Ireland). Partia jest członkiem Międzynarodówki Liberalnej i utrzymuje bardzo bliskie związki z Liberalnymi Demokratami (LD). Jak na rodzinę partii o dość niskim przeciętnym poziomie poparcia wyborczego, ugrupowania liberalne (co najmniej nie wszystkie) dysponują zaskakująco wysoką relewancją rządową. Dotyczy to w szczególności mechanizmów partyjnych o wiełopartyjnym formacie, w ramach których dominuje styl wielopolarnej rywalizacji względnie/i centrowo usytuowane partie liberalne stanowiące ważne uzupełnienie dla tworzonych koalicji gabinetowych. W większości przypadków trudno je zaliczyć do ugrupowań inicjujących i przeważnie mają status formacji dopełniających wobec zarówno partii lewicowych, jak i prawicowych. TABELA 7. Współczynnik partycypacji i odpowiedzialności rządowej partii liberalnych (1945-2005) Państwo Liczba gabinetów Liczba gabinetów z udziałem liberałów Indeks partycypacji Liczba gabinetów kierowanych poprzez liberałów Indeks odpowiedzialności Austria 24 - - - - Belgia 40 21 0,53 3 0,08 Dania 33 17 0,52 7 0,21 Finlandia 45 43 0,96 25 0,56 Holandia 24 17 0,71 - - Irlandia 22 4 0,19 - - Islandia 25 17 0,71 9 0,36 Luksemburg 19 8 0,42 1 0,05 Niemcy 28 20 0,71 - - Norwegia 28 9 0,32 2 0,07 Szwajcaria 62 62 1,0 19 0,31 Szwecja 27 5 0,19 4 0,15 W. Brytania 22 - - - - Włochy 59 34 0,58 2 0,03 458 257 0,49* 72 0,13* * wartości przeciętne Źródło: opracowanie swoje. Dane dotyczące udziału partii liberalnych w procesie tworzenia gabinetów zostały zawarte w tab. 7. Biorąc pod uwagę indeks partycypacji rządowej, można zauważyć, że w 8 krajach jego średnia wartość przekracza 0,50, co znaczy udział partii liberalnych w więcej niż połowie tworzonych gabinetów Specjalną relewancją rządową (partycypacja) mogą się poszczycić ugrupowania liberalne w Finlandii (0,96), Holandii, Islandii i Niemczech (0,71). W dwóch sytuacjach żadna z partii uznanych poprzez nas za liberalne nigdy nie weszła w skład gabinetu - chodzi o sytuacja austriacki i brytyjski. Na tle pozostałych krajów skandynawskich zaskakująca niska wartość indeksu partycypacji jest w Szwecji (0,19) i Norwegii (0,32). Specjalnym przypadkiem pośród badanych partii liberalnych jest szwajcarska FDPS, a wyjątkowość jej statusu wynika z przyjętych w tym państwie reguł gry politycznej. Ugrupowanie to zostało oficjalnie powołane do życia w 1894 r. i aczkolwiek poparcie wyborcze dla partii etapowo słabło (poczynając od 1919 r.), to utrzymała ona dominującą pozycję w Nationalrat. W 1959 r. FDPS utworzyła koalicję gabinetową z socjalistami, chadekami i ugrupowaniem agrarnym, zapoczątkowując w ten sposób tradycję obowiązywania w Szwajcarii tak zwany magicznej formuły - te cztery ugrupowania współtworzą gabinety bezwzględnie na zmiany zachodzące w poziomie poparcia wyborczego dla poszczególnych partii. Druga ze szwajcarskich partii liberalnych, LPS, jest znacząco słabsza i raczej ma lokalny charakter. Wartość z kolei indeksu odpowiedzialności jest znacząco niższa i wynosi 0,13. Znaczy to, że bardzo rzadko partie liberalne uzyskują status ugrupowań inicjujących albo tworzą czysto jednopartyjne gabinety, co znajduje słowo w nominowaniu poprzez nie premiera. Praktycznie tylko w trzech krajach wartość tego indeksu osiąga "przyzwoity" poziom - w Finlandii (0,56), Islandii (0,36) i Danii (0,21,) nie licząc sytuacja Szwajcarii. Źródło: A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Demokracje zachodnioeuropejskie: badanie porównawcza, Wrocław 2008