Definicja Organizacje międzynarodowe

Co oznacza Organizacje międzynarodowe należą do ekipy wtórnych uczestników stosunków międzynarodowych. Stanowią one zinstytucjonalizowane formy współdziałania różnych podmiotów stosunków międzynarodowych i różnych ich uczestników. Ich celem jest zorganizowane i powtarzane działanie na rzecz maksymalizacji ustalonych potrzeb i interesów danej zbiorowości krajów albo innych uczestników stosunków międzynarodowych. W ramach tego celu zmierzają one lub do konsolidacji istniejącego ładu międzynarodowego w całości albo w poszczególnych jego częściach, lub także do zmiany tego ładu w jakimś zakresie. Organizacje międzynarodowe zaczęły powstawać po ogromnym chaosie okresu wojen napoleońskich i w uwarunkowaniach racjonalistycznych dążeń do uładzania współżycia międzynarodowego. Dotychczas nie powiodło się zorganizować międzynarodowych organizacji politycznych, których propozycje wysuwali różni myśliciele w wcześniejszych wiekach. Zaczęto więc tworzyć organizacje o charakterze technicznym i gospodarczym. Ich zadania sprowadzały się do eliminowania przeszkód w aktywności zewnętrznej krajów, w komunikacji międzynarodowej i w zamianie dóbr materialnych i duchowych. Organizacje te tworzyły techniczne nawyki współpracy międzynarodowej i przygotowywały grunt dla rozwoju organizacji politycznych. Od początku organizacje międzynarodowe powstawały na zasadzie porozumień wielostronnych, które przewidywały także istnienie stałych organów administracyjnych. Były to kolejno następujące organizacje międzyrządowe: Komisja Centralna Żeglugi na Renie (1815), Międzynarodowa Konwencja Sanitarna (1853), Europejska Komisja Dunaju (1856), Międzynarodowa Unia Telegraficzna (1865), Powszechny Związek Pocztowy (1874), Międzynarodowe Biuro Wag i Miar (1875), Związek Ochrony Własnosści Przemysłowej (1883), Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej (1884), Unia Kolei Żelaznych (1890), Międzynarodowy Urząd Zdrowia Publicznego (1904), Międzynarodowy Urząd Rolnictwa (1905), Międzynarodowy Urząd Higieny (1907), Urząd Statystyk Międzynarodowych (1913). Po nowych ogromnych wstrząsach międzynarodowych, spowodowanych poprzez I i II wojnę światową, zaznaczył się spory wzrost organizacji międzynarodowych. Gęstniejąca sieć organizacji międzynarodowych uzupełniła starą sieć stosunków dyplomatycznych pomiędzy krajami i stworzyła dodatkowe ramy rozpatrywania interesujących je problemów. Organizacje przyczyniły się do rozwoju nowych sposobów utrzymywania stosunków międzypaństwowych. W okolicy szablonowych i okazjonalnych kontaktów bilateralnych ukształtował się mechanizm różnych konferencji międzynarodowych i powstały stałe instytucje międzynarodowe. Periodycznie obradują organy debatujące poszczególnych organizacji i stale funkcjonują ich biura i sekretariaty. W skutku rośnie także biurokracja międzynarodowa. Systematyka organizacji międzynarodowych zależy od przyjętego kryterium. Wg kryterium statusu prawnomiędzynarodowego podzielone są one na międzyrządowe (zwane także międzypaństwowymi) i pozarządowe. Organizacje międzyrządowe są założone i utworzone poprzez państwa opierając się na szczególnych umów międzynarodowych (statutów, paktów, kart). W swej działalności z reguły są sterowane poprzez przedstawicieli rządów. Nieliczne organizacje grupują przedstawicieli parlamentów (jak Unia Międzyparlamentarna) albo grup interesów (jak Międzynarodowa Organizacja Pracy czy Interpol), lecz i w takich sytuacjach delegaci mają mandat swoich rządów. Reguły działalności organizacji międzyrządowych opierają się na normach prawnomiędzynarodowych. Ich zadaniem jest konsolidowanie porządku ustalonego poprzez zbiorowość krajów członkowskich. Organy stałe takich organizacji (biura, sekretariaty i administracja) nie mają kompetencji władczych. Pozostaje im tylko pilnowanie łączności pomiędzy członkami i wykonawstwo decyzji międzyrządowych. W organizacjach takich znajdują regularnie schronienie państwa małe i słabe, w szczególności gdy stanowią przewarzająca część i mogą czasem krępować postępowanie krajów ogromnych i mocnych. Organizacje pozarządowe zrzeszają organizacje polityczne, gospodarcze, zawodowe, młodzieżowe, żeńskie, naukowe, kulturalne, sportowe, wyznaniowe i inne. Sprzyjają kształtowaniu solidarności międzynarodowej pomiędzy ekipami i środowiskami ludzi różnych państw. Fundamentem normatywną ich funkcjonowania jest prawo wewnętrzne państwa, gdzie znajduje się siedziba danej organizacji. Do tego prawa dostosowany jest zazwyczaj statut albo inny akt konstytutywny każdej organizacji pozarządowej. Geneza organizacji pozarządowych wiąże się zawsze z jakąś inicjatywą prywatną, choć niekiedy jest ona inspirowana poprzez kręgi rządowe albo organizacje międzyrządowe. Inicjatywa taka ma na względzie lub cele materialne (na przykład chęć pomnożenia zysków), lub niematerialne (ideologiczne, polityczne, kulturalne i inne). Największy wpływ na postęp stosunków międzynarodowych mają te organizacje pozarządowe, które uzyskały status konsultacyjny przy Radzie Gospodarczej i Socjalnej ONZ. Wg kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe podzielone są na organizacje wszechstronne i wyspecjalizowane. Do pierwszej ekipy należą największe organizacje międzyrządowe (ONZ, OPA, OJA, OBWE), do drugiej zaś wyspecjalizowane organizacje międzyrządowe (WHO, FAO, UNESCO) i wybitna przewarzająca część organizacji pozarządowych. Wg kryterium problemowego organizacje międzynarodowe podzielone są na polityczne, gospodarcze, wojskowe, kulturalne, oświatowe, zawodowe, naukowe, techniczne, religijne, młodzieżowe, żeńskie i inne. Wg kryterium funkcjonalnego organizacje międzynarodowe podzielone są na debatujące, usługowe i informacyjne. Funkcje debatujące spełniają w zasadzie wszystkie organizacje uniwersalne i regionalne. Funkcję wyłącznie informacyjną spełniają tylko nie wszystkie organizacje międzyrządowe (jak Światowa Organizacja Meteorologiczna) i przewarzająca część organizacji pozarządowych. Wreszcie wg kryterium organizacyjno-strukturalnego można wyodrębnić trzy modele organizacji: unie o strukturze dwuczłonowej asymetrycznej (zebranie plenarne i sekretariat), schemat trój - członowy asymetryczny (organ plenarny, organ wybieralny zarządzający i sekretariat) i schemat wieloczłonowy asymetryczny (organ plenarny debatujący, organ zarządzający, trybunał, egzekutywa i sekretariat). Odrębnymi tworami międzynarodowymi są agencje międzyrządowe. Różnią się one od organizacji międzyrządowych tym, iż same nie mogą zamieniać swoich uprawnień i nie decydują o składzie swych organów i o kierunkach swojej działalności. O tych kwestiach decyduje gdyż organizacja międzyrządowa, do której agencja wchodzi, lub bezpośrednio państwa członkowskie tej organizacji. Największą liczbę agencji ma ONZ. Źródło: J. Kukułka, Wstęp do edukacji o relacjach międzynarodowych, Warszawa 2003