Definicja Maltuzjanizm, neomaltuzjanizm

Co oznacza Maltuzjanizm - demograficzno-ekonomiczna teoria związana z pracami angielskiego uczonego i duchownego Thomasa Malthusa (1766-1834). W latach dwudziestych XIX wieku Malthus dowodził, iż ubóstwo jest rezultatem nadmiernego przyrostu ludności, który wyprzedza przyrost środków potrzebnych do jej utrzymania, nie zaś pogarszających się stosunków socjalnych. Wg niego naturalny postęp ludności dzieje się odpowiednio z rozwojem geometrycznym, a wzrost produkcji materialnej następuje jedynie w postępie arytmetycznym. Nierówność tempa wzrostu obu składowych rozwoju społeczno-gospodarczego sprawia, iż na jednego mieszkańca przypada zmniejszająca się część dóbr, rośnie bezrobocie, ludzie żyją w narastającym ubóstwie. Zaistniałe zjawiska głodu, wojen czy epidemii są, jak twierdzili maltuzjaniści, naturalnymi regulatorami równowagi między liczbą ludności świata, a środkami potrzebnymi do jej egzystencji. Mechanizmy te rozwijają się cyklicznie ("cykl demograficzny Malthusa"). Malthus był krytykowany poprzez współczesnych za to, iż dla zapobieżenia przeludnieniu dopuszczał sposobność kontroli urodzeń, propagował późniejsze zawieranie małżeństw, rezygnację z małżeństwa, a również powściągliwość seksualną. Zatem klasyczny maltuzjanizm jest nurtem antypopulacyjnym w demografii, polityce i gospodarce. Współczesny neomaltuzjanizm przyjmuje nie wszystkie z idei Malthusa, ale w zasadniczo zmienionym kształcie. Wskazuje na nowe źródła dysproporcji i niedostatków, wynikających między innymi z kurczenia się zasobów surowców i zanieczyszczenia środowiska. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych uczeni skupieni wokół Klubu Rzymskiego opublikowali sporo wyników syntetycznych badań, gdzie podkreślono pogarszający się obraz zaludnienia planety, stanu jej zasobów naturalnych, zatrudnienia, dochodów i warunków ekologicznych ("Raporty Klubu Rzymskiego"). Jak twierdzili pesymiści, jeśli przyrost liczby ludności utrzyma się na poziomie ok. 2% rocznie, to stworzenie bariera dalszego rozwoju produkcji energii, żywności i surowców. Jako wyjście z tej sytuacji zaproponowano wówczas politykę minimalnego, a nawet "zerowego" wzrostu produkcji i liczby ludności. Dalszy postęp powinien być oparty nie na wzroście liczebnym, ale na poszukiwaniu dróg polepszenia jakości produkcji, wykorzystującej mniejszą liczba bardziej dostępnych surowców, zużywającej mniej energii i wymagającej mniejszych nakładów pracy i wytwarzającej mniej odpadów. To jest jedyna droga do zachowania zasobów planety i do utrzymania jej potencjału ekonomicznego. Choć sporo tez neomaltuzjanizmu jest zbyt alarmistycznych, nie ulega zastrzeżenia, iż "pojemność" planety nie jest nieskończona i iż każdy postęp musi być oparty na energooszczędnych technologiach i na zachowaniu środowiska naturalnego. Problem regulacji przyrostu naturalnego jest bardzo dyskusyjny. Koncepcja ta była krytykowana zarówno poprzez ruchy radykalne, jak i poprzez liberałów, moralistów, a zwłaszcza poprzez środowiska klerykalne. Źródło: M. Baczwarow, A. Suliborski, Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce, Warszawa 2003