Judaizm co to znaczy.
Definicja Judaizm w polityce. Jak wygląda a również zespołem wierzeń, wartości etycznych i postaw.

Czy przydatne?

Definicja Judaizm

Co oznacza Judaizm (mozaizm, wyznanie mojżeszowe) jest religią Żydów, a również zespołem wierzeń, wartości etycznych i postaw wynikających z tradycji i obyczajów narodu żydowskiego. Definicja judaizmu było stosowane w starożytności poprzez Żydów greckojęzycznych, po tym okresie nie występowało w tradycji żydowskiej aż do czasów współczesnych. W tradycji rabinicznej używa się terminu Tora, który znaczy zarówno całość dziedzictwa religijnego, jak i jego podstawę, a więc 5 pierwszych ksiąg biblijnych. Judaizm jest jedną z najstarszych, a zarazem wciąż żywych religii świata. Opiera się na 2 fundamentalnych założeniach: 1) na monoteizmie, a więc wierze w jednego, jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który oczekuje od ludzi odpowiedzialnego i moralnego postępowania; 2) na przekonaniu o posłannictwie Żydów ze względu przymierza, które Bóg zawarł z nimi jako narodem poprzez siebie wybranym na świadka. Bóg oczekuje od Żydów takiego metody życia, który utrzymuje pamięć objawień Boga i czyni z narodu żydowskiego "królestwo kapłańskie". Przymierze Boga z narodem żydowskim ma znaczenie dla całej ludzkości, ponieważ gdy nadejdzie Mesjasz i zapanuje powszechny pokój, cały świat pozna Boga i uzna rolę Żydów - w tym wyraża się uniwersalny wymiar judaizmu; także w możliwości przyjęcia wiary w jedynego Boga i w możliwości przyjęcia judaizmu poprzez każdego człowieka. Z judaizmu wywodzą się 2 inne ogromne religie monoteistyczne - chrześcijaństwo i islam. Postęp judaizmu wiąże się ściśle z historią narodu żydowskiego. jego stworzenie jest opisane w świętej księdze judaizmu - Biblii hebrajskiej (w chrześcijaństwie zwanej Starym Testamentem). Wg niej początki j. sięgają patriarchy Abrahama, który pierwszy głosił wiarę w jedynego, niewidzialnego Boga, pragnącego, aby człowiek był prawy i sprawiedliwy. W pocz. II tysiąclecia przed naszą erą miał on wspólnie z rodziną przywędrować z Mezopotamii do państwie Kanaan nad M. Śródziemnym. Potomkowie patriarchy (zwani Hebrajczykami albo Izraelitami) przebywali w dalszym ciągu w Egipcie, gdzie po pewnym czasie stali się niewolnikami. Wyjście z "niewoli egipskiej" pod wodzą Mojżesza, przypuszczalnie w XIII w. przed naszą erą, wg Biblii odbyło się dzięki bezpośredniej interwencji Boga. Ten fakt, a w dalszym ciągu 40-letnia wędrówka po pustyni do Kanaanu, obiecanej poprzez Boga "ziemi Izraela", i w pierwszej kolejności objawienie na górze Synaj (w tradycji chrześc. identyfikowanej jako Góra Mojżesza), zawarcie przymierza z Bogiem i wręczenie Mojżeszowi tablic z 10 przykazaniami (Dekalog) - stanowią start historii i tożsamości judaistycznej. Formy kultu rozwinęły się z wierzeń i praktyk koczowniczych plemion semickich (do których należeli starożytni Hebrajczycy), znajdujących się pod wpływem religii starożytnych ludów Mezopotamii i Egiptu. Właściwością wyróżniającą było zerwanie z powszechnym wtedy wielobóstwem i zastąpienie go wiarą w jedynego, niewidzialnego Boga, króla Izraela, "Boga Abrahama, Izaaka, Jakuba", którego imienia, zapisywanego jako tetragram JHWH, a czytanego jako hebrajskie wyraz o znaczeniu "Mój Pan", nie wolno wymawiać (Jahwe). Nie jest wiadome, jak wymawiał je arcykapłan, w jednym dopuszczalnym poprzez prawo rei. miejscu i momencie - w Świątyni Jerozolimskiej w święto Jom Kipur; wg Biblii zostało ono objaśnione Mojżeszowi jako Jestem, który Jestem" albo "Będę, jaki Będę" (taki, jaką formę przyjmę). Historycznie judaizm dzieli się na judaizm biblijny i judaizm rabiniczny (talmudyczny), kontynuowany do dziś, a od XIX w. także w formach uwspółcześnionych. Judaizm biblijny rozwinął się od około X w. przed naszą erą, gdy powstało królestwo Dawida, którego syn Salomon wzniósł świątynię w świętym mieście Jerozolimie (Świątynia Jerozolimska). W niej umieszczono Arkę Przymierza. Było to centrum rei., wokół którego skupiała się liczna warstwa kapłańska sprawująca kult ofiarny. Poprzez sporo pokoleń trwał konflikt j. z wciąż odradzającymi się praktykami wielobóstwa i oddawania czci lokalnym bóstwom (na przykład Baalowi); reformy Jozjasza (VII w. przed naszą erą) przyniosły centralizację kultu w Jerozolimie, eliminując składanie ofiar poza Świątynią. Istotną rolę w utrwalaniu judaizmu odegrali prorocy, nawołując Izraelitów i ich władców do dochowywania wierności przymierzu zawartemu z Bogiem, do przestrzegania jego przykazań i kultywowania sprawiedliwości; dzięki prorokom i strzegącym tradycji kapłanom zniszczenie Świątyni poprzez Babilończyków i niewola babilońska (przeł. 587 i 586 przed naszą erą - 539 przed naszą erą) nie wywołały upadku judaizmu, lecz jego przekształcenie się w religię, praktykowaną z wyjątkiem terytorium, na którym żyli jej wyznawcy. Wypełnianie obowiązków religijnych (na przykład obrzezanie, przestrzeganie regulaminów pokarmowych i czystości rytualnej, odpoczynek siódmego dnia tygodnia - szabat) szło w parze ze wzmocnieniem mesjańskich nadziei na odtworzenie królestwa Izraela. Po powrocie z niewoli została zbudowana Druga Świątynia Jerozolimska, aj. - jako religia oparta na Prawie - stał się fundamentem życia państwie. J. okresu hellenistycznego (IV w. przed naszą erą-II w. n.e.) odznaczał się współistnieniem kilku ugrupowań różniących się stosunkiem do kultury gr., a w dalszym ciągu dominacji politycznej Rzymu i stosunkiem do autorytetu i obowiązywania praw przekazywanych poprzez tradycję ustną; od czasu stworzenia Machabeuszy (165-162 przed naszą erą) istotną rolę w judaizmie odgrywa imperatyw męczeństwa za wiarę; w momencie tym działały także żydowskie ugrupowania polityczno-religijne, między innymi saduceusze, faryzeusze, esseńczycy, zeloci. Wg historyków, w V-IV w. przed naszą erą dokonała się ostateczna kodyfikacja 2 pierwszych części Biblii hebrajskiej: Tory (a więc w węższym znaczeniu Pięcioksięgu Mojżesza) i ksiąg historii i prorockich (Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i in.). Prócz Tory pisanej przekazywano równocześnie jej interpretacje i rozwinięcia, zwane Torą ustną (wg tradycji judaizmu, obie Tory stanowią jedność i wywodzą się od Mojżesza); kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła poprzez spisanie Miszny około 200 n.e. poprzez Judę ha-Nasi, zwany Rabi. Zburzenie Drugiej Świątyni Jerozolimskiej 70 r. n.e., po upadku stworzenia żydowskiego przeciwko Rzymianom, wywołało rozproszenie Żydów (diaspora żydowska, a więc galut). Rabini, znawcy i nauczyciele Tory, zgromadzeni w Jawne (Jamnii) ustalili przypuszczalnie kanon Biblii hebrajskiej i zasady funkcjonowania judaizmu bez Świątyni, zapoczątkowując moment judaizmu rabinicznego. jego ważnymi cechami są dyscyplina i rytuał w życiu codziennym, synagoga jako ośrodek kultu, modlitwy w miejsce ofiar. Centralnym elementem liturgii żydowskiej stały się modlitwy Szema Jisrael i amida (Szemone esre); ważną częścią nabożenstwa szabatowego jest uroczyste, publiczne czytanie Tory w synagodze. Judaizm rabiniczny jest nazywany także talmudycznym, bo edukacji rabinów, w formie komentarza do Miszny (Gemara), zawarto w Talmudzie, który spisano V-VII w. w 2 wersjach: jako obszerniejszy i bardziej autorytatywny Talmud babiloński i jako Talmud jerozolimski (palestyński). Autorami Talmudu są nauczyciele i interpretatorzy tradycji zwani tanaitami (na przykład Hilel Starszy - I w. przed naszą erą, Akiwa - II w. n.e.), których nauczanie jest zawarte w Misznie, i późniejsi rabini zwani amoraitami, których dyskusje są zawarte w Gemarze. J. w wersji talmudycznej został przyjęty za obowiązujący właściwie poprzez wszystkich Żydów. Talmudu nie uznali Karaimi ( karaizm). Z wielu prądów w judaizmie najpierw naszej ery przetrwał tylko judaizm rabiniczny ( chrześcijaństwo rozwinęło się w odrębną religię), stając się fundamentem wszystkich późniejszych kierunków w judaizmie. W średniowieczu judaizm rozwijał się w 2 gł. nurtach: 1) sefardyjskim, w środowiskach żydowskich w basenie Morza Śródziemnego, które podlegały wpływom cywilizacji arabsko-muzułmańskiej, z centrum w muzułmańskiej Hiszpanii; 2) aszkenazyjskim, w środowiskach żydowskich podlegających wpływom cywilizacji łacińsko-chrześcijańskiej, które istniały raczej na terenie Francji i Niemiec, a w dalszym ciągu, od XVI w., przesunęły się w szczególności na tereny Polski, gdzie powstały największe skupiska Żydów. Pośród Sefardyjczyków wielu rabinów należało do elit socjalnych i brało aktywny udział w ówczesnym życiu naukowym. Po wygnaniu z Hiszpanii powstał istotny ośrodek w Safed w Palestynie. Tradycja aszkenazyjska (zapoczątkowana poprzez takich rabinów, jak Gerszom Ben Juda, Raszi - XI w.) rozwijała się na początku w łączności z sefardyjską, a później osobno. Talmud, kodeksy prawa religijnego i inne pisma religijne były wspólne dla wszystkich Żydów, dzięki rozproszenie i olbrzymie zróżnicowanie kulturowe ludności żydowskiej nie zniszczyło jedności judaizmu. Talmudyczne 613 przykazań (248 nakazów i 365 zakazów), adaptowane do zmieniających się warunków, to podstawa dyscypliny życia codziennego wyznawców ortodoksyjnego judaizmu. Prócz zasady miłości Boga i bliźniego i nakazu sprawiedliwości należą do nich wymagania rytualne, jak modlitwy, posty, przestrzeganie odpoczynku w Szabat, rozbudowane regulaminy pokarmowe i obchodzenie świąt, takich jak na przykład Jom Kipur, Szawuot i in. Żydzi w diasporze organizują się w samodzielne gminy, gdzie autorytetem w kwestiach religijnych jest rabin. Nie jest on kapłanem, lecz znawcą prawa religijnego i jego świętych ksiąg i nauczycielem judaizmu. Potomkowie świątynnych kapłanów - wywodzący się w linii męskiej od Aarona, brata Mojżesza - zachowują poczucie dziedzictwa, lecz nie spełniają prawie jakichkolwiek funkcji liturgicznych, poza udzieleniem w czasie nie wszystkich modlitw błogosławieństwa zgromadzonym. W nie wszystkich państwach (ogromna Brytania, Francja) jest powoływany rabin nacz. uznany poprzez władze państwowe. We współczesnym Izraelu jest osobny nacz. rabin aszkenazyjski i osobny sefardyjski; nie uznaje ich część środowisk skrajnie tradycjonalistycznych, z których w najwyższym stopniu radykalne nie uznają w ogóle państwa żydowskiego, ponieważ zostało zbudowane poprzez ludzi, a nie poprzez oczekiwanego Mesjasza. W judaizmie zakłada się, iż pisma rei. powinien studiować każdy pobożny Żyd (wg tradycji dotyczy to mężczyzn) - zarówno w celu poznania tradycji i rytuałów, jak i w myśl, iż prowadzi to do moralnego życia, które zasadza się między innymi na trosce o słabych, miłosierdziu, dążeniu do sprawiedliwości i czynienia pokoju pomiędzy ludźmi. W judaizmie diaspory pojawiały się różne nurty i ugrupowania. Nurt mistyczny rozwinął się w kabałę, z której wyrosły nietrwałe sekty, takie jak sabataizm, frankizm, i prężny do dziś ruch religijny - chasydyzm, zapoczątkowany w XVIII w. poprzez Baal Szem Towa. Specyfiką chasydyzmu jest między innymi rola cadyków, którzy wbrew pozostałej tradycji judaistycznej stali się w pewnym sensie pośrednikami pomiędzy Bogiem a własnymi wyznawcami. Konflikt chasydów z nurtem tradycyjnym etapowo słabł i ostatecznie został zastąpiony wspólnym oporem wobec sekularyzacji i dążeń do reformy judaizmu. W XVIII w. popularność na Zachodzie zdobywały idee żydowskiego oświecenia, a więc haskali, wprowadzane poprzez M. Mendelssohna, łączące praktykę judaizmu z nowożytnym racjonalizmem (uznaniu prawa rei. towarzyszyła akceptacja osiągnięć edukacji). Z haskali wywodzi się judaizm reformowany. Próbą złagodzenia zbyt radykalnych reform religijnych było stworzenie judaizmu konserwatywnego. Oba kierunki zrodziły się w XIX w. w Niemczech (Abraham Geiger, Zachariasz Frankel), aktualnie ich gł. ośrodki znajdują się w stanach zjednoczonych ameryki. Oba wprowadziły egalitarne formy liturgii (bez tradycyjnego rozdzielenia kobiet od mężczyzn) i od niedawna umożliwiają kobietom pełnienie wszystkich funkcji religijnych (w tym również funkcji rabina). Judaizm reformowany odrzucił przewarzająca część regulaminów rytualnych (na przykład regulaminy pokarmowe), skrócił liturgię i wprowadził do niej zrozumiały dla wszystkich język lokalny; początkowo był niechętny syjonizmowi (wyznawał zasadę, iż Żydem jest się tylko prywatnie). W Stanach Zjednoczonych Ameryki judaizm reformowany przybiera regularnie postać zaangażowania społ., a nie religijnego. Judaizm konserwatywny utrzymuje i podkreśla centralną rolę prawa religijnego, lecz modyfikuje nie wszystkie przykazania rytualne (na przykład dopuszcza udanie się samochodem do synagogi w szabat), nigdy także nie negował ważności języka hebrajskiego dla liturgii i roli Ziemi Obiecanej. W Stanach Zjednoczonych Ameryki M. Kaplan (1881-1983) stworzył odłam judaizmu konserwatywnego zwanego rekonstrukcjonizmem. Akceptując, podobnie jak inni reformatorzy judaizmu, wszystkie osiągnięcia edukacji, próbował, w odróżnieniu do innych, opisywać Boga bez użycia terminów nadprzyrodzonych. Judaizm określał jako ograniczoną cywilizację religijną. Proponował także porzucenie koncepcji narodu wybranego, lecz nie znalazło to szerszego uznania. Amerykańska Synagoga reformowana (lecz nie konserwatywna) dopuściła sposobność dziedziczenia żydowskości po tacie (a nie tylko, jak każe tradycja, po matce). To jest źródłem wewnętrznych napięć, podobnie jak problem uznawania poprzez tradycjonalistów konwersji na judaizmie, dokonanych w ramach bardziej liberalnych odłamów. Pośród żyjących współcześnie kilkunastu mln Żydów (raczej w stanach zjednoczonych ameryki, Izraelu, Francji, W. Brytanii, Rosji, na Ukrainie) kilkanaście proc. wyznaje judaizm ortodoksyjny, który kontynuuje w zasadzie judaizm rabiniczny. Dzieli się on na nurt ultraortodoksyjny (na przykład chasydzi), który nakazuje zachowanie dawnego ubioru, a również kultywuje surowe zasady dotyczące stosunków pomiędzy płciami (chasydzi nie mogą uścisnąć dłoni obcej kobiety, a nawet nie powinni na nią spoglądać), i nurt ortodoksyjny, zapoczątkowany poprzez S.R. Hirscha w XIX w., złączający rygoryzm rytualny życia codziennego z nowoczesnym wykształceniem i pełnym uczestnictwem w życiu społ. i krajów, (powszechny w Izraelu, aktualny w stanach zjednoczonych ameryki). Ultraortodoksja w obawie przed zagrożeniem, jakie dla religii niesie nowoczesność, przyjęła formułę: "Wszystko, co nowe, jest zabronione poprzez Torę" (Chatam Sofer, XIX w.). Na nie wszystkich religijnie zaangażowanych Żydów wpływ ma aktualnie również twórczość współcz. filozofów rei., na przykład H. Cohena, F. Rosenzweiga, M. Bubera, A.J. Heschla, E. Levinasa. Poprzez tysiąclecia wyznawanie judaizmu determinowało, kto jest Żydem. Pośrodku ostatnich dwóch wieków coraz więcej Żydów ustala własną przynależność do społeczności żydowskiej w sensie narodowym albo kulturowym, a nie religijnym. Przewarzająca część przyznaje się jednak do uznawania zasadniczych kategorii żydowskiej wizji świata, przedstawionej w tradycji judaistycznej - stosunku pomiędzy Bogiem, człowiekiem i światem, szczególnie powiązań pomiędzy Bogiem, Izraelem i Torą. W judaizmie nie ma dogmatów określonych w sposób wiążący, lecz wierzący Żydzi uznają 13 zasad wiary sformułowanych poprzez Majmonidesa w XII w. (przyjmując je dosłownie albo reinterpretując). Wg tych zasad Bóg jest stwórcą, jest jeden, bezcielesny, wieczny, jako jedyny może być przedmiotem kultu, mówił poprzez proroków, Mojżesz był największym z nich, on dostał Torę, która jest niezmienna, Bóg jest wszechwiedzący, odpłaca człowiekowi za jego gesty, nadejdzie Mesjasz, nastąpi zmartwychwstanie. Wspólne dla wszystkich wersji judaizmu jest wyznanie wiary: "Słuchaj Izraelu, PAN, Bóg nasz, PAN jeden" (Pwt 6,4). Wspólny jest potencjał antymitologiczny żydowskiej religii, która konsekwentnie odrzuca na przykład sakralizację sił natury, oswajanie bożków pogańskich czy dramaty z udziałem różnych boskich osób; wspólne jest także odrzucenie magii, aczkolwiek historyczny judaizm zawierał sporo przedmiotów magicznych, podobnych do tych, które istniały w społeczeństwach, pośród których żyli Żydzi. Tradycja judaizmu nie zawiera wyraźnego obrazu "świata przyszłego". Rozmaite jego wizje są odróżnione od czasów mesjańskich, które mają oznaczać radykalnie lepsze życie na tej ziemi. Nieortodoksyjne kierunki judaizmu kontynuują tęsknotę za epoką mesjańską, lecz dopuszczają porzucenie wiary w osobowego Mesjasza. Istotną rolę w dziejach judaizmu odegrała Polska. Od XVI w. aż do 1939 na jej terenach znajdowały się jedne z głownych i największych ośrodków judaizmu - najwcześniej powstały w Krakowie i Lublinie, z czasem między innymi w Wilnie, Brześciu, Warszawie. Na obszarach Rzeczypospolitej wykrystalizował się zarówno chasydyzm, jak i ruch jego oponentów - mitnagedim. W miarę niewiele wyznawców miał judaizm reformowany. Po II wojnie świat, odtworzono gminy ortodoksyjne (aktualnie istnieje Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP z siedzibą w Warszawie), lecz przewarzająca część ich członków nie praktykuje tradycyjnego judaizmu. Źródło: Religie, encyklopedia PWN, T. 5, Poznań 1999

Czym jest Judaizm znaczenie w Słownik J .