Definicja Cieśniny czarnomorskie

Co oznacza Zagadnienie statusu prawnego cieśnin czarnomorskich jest jednym ze starszych problemów stosunków międzynarodowych, łączy się gdyż z naturalnym dążeniem krajów leżących nad Morzem Czarnym do zabezpieczenia sobie swobody wejścia na Morze Śródziemne. Historię cieśnin można podzielić na trzy okresy. Pierwszy - charakteryzuje się zamknięciem cieśnin. Dopóki Morze Czarne było wewnętrznym morzem cesarstwa wschodniorzymskiego, a w dalszym ciągu Turcji, całkowita swoboda jednostronnego regulowania przepływu poprzez cieśniny nie podlegała dyskusji. Z chwilą jednak, gdy pod koniec XVII w. dostęp do Morza Czarnego uzyskuje Rosja, problem statusu prawnego cieśnin przestał być wewnętrzną sprawą Turcji, a stał się problemem międzynarodowym. Traktat podpisany poprzez Rosję 21 czerwca 1774 r., zapewniający swobodę przepływu jej statkom handlowym, zaczyna drugi moment w historii cieśnin, gdy status prawny określany jest bilateralnymi porozumieniami pomiędzy Turcją a Rosją. Trzeci moment porozumień wielostronnych - regulujących sytuację prawną cieśnin czarnomorskich - otwiera konwencja londyńska z 13 lipca 1841 r. Konwencja utrzymała swobodę przepływu statków handlowych, ale zamknęła cieśniny dla przepływu żadnych okrętów wojennych, tym samym Rosja utraciła prawa uzyskane w roku 1833. Podpisany po wojnie krymskiej 30 marca 1856 r. traktat paryski nie tylko potwierdzał postanowienia umowy z roku 1841, lecz dodatkowo zneutralizował Morze Czarne. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej podpisano 24 lipca 1923 r. konwencję w Lozannie, która nałożyła sporo ograniczeń na Turcję, przy równoczesnym otwarciu cieśnin dla okrętów wojennych wszystkich krajów. W latach trzydziestych XX w. Turcja podjęła starania zmierzające do zmiany konwencji lozańskiej. W ich wyniku doszło 20 lipca 1936 r. do podpisania w Montreux nowej konwencji, gdzie strony uznały i potwierdziły zasadę wolności przepływu i żeglugi w cieśninach, pod warunkiem iż Turcja pozostaje neutralna. W razie wejścia Turcji do wojny prawo przepływu statkom nieprzyjacielskim nie przysługuje. Przepływ okrętów wojennych został poddany szczególnym uwarunkowaniom. W okresie pokoju lekkie okręty nawodne i okręty pomocnicze mają prawo swobodnego przepływu, pod warunkiem uprzedzenia o przepływie na 8 do 15 dni. W razie większych okrętów konwencja ogranicza prawo przepływu okrętów krajów nieczarnomorskich. O ile gdyż państwa czarnomorskie mogą przeprowadzać poprzez cieśniny okręty bez ograniczenia tonażu, o tyle państwa nieczarnomorskie nie mogą łącznie przeprowadzać poprzez cieśniny statków o tonażu większym niż 15 tys. ton, nie mniej jednak ogólny tonaż okrętów wojennych nieprzybrzeżnych bander znajdujących się na Morzu Czarnym nie może przekraczać 45 tys. ton (30 tys. ton przed powiększeniem flot czarnomorskich). W okresie wojny, gdy Turcja w niej nie uczestniczy, okręty korzystają z tych samych swobód, co w okresie pokoju. Przypadek wymienia się, gdy Turcja jest stroną wojującą albo znajduje się w bezpośrednim niebezpieczeństwie wojny, przepływ okrętów wojennych zależy wówczas od jej swobodnego uznania. W okresie drugiej wojny światowej konwencja z roku 1936 nie była przestrzegana. Władze tureckie zezwalały na przepływ niemieckich okrętów wojennych kamuflowanych jako handlowe, co umożliwiło obchodzenie warunków dotyczących ogólnego tonażu. Źródło: R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2005