Centrum-peryferie co to znaczy.
Definicja Centrum-peryferie w polityce. Jak wygląda opisuje świat dzięki modelu asymetrycznych.

Czy przydatne?

Definicja Centrum-peryferie

Co oznacza Koncepcja centrum i peryferii w relacjach międzynarodowych opisuje świat dzięki modelu asymetrycznych stosunków przestrzennych zachodzących w różnych sferach życia - gospodarczej, politycznej, militarnej i kulturowej - charakteryzujących zależność obszarów peryferyjnych od dominującego centrum. Centra powstają w zależności od stopnia koncentracji przestrzennej kapitałów, towarzyszącej im infrastruktury technicznej i usługowej, dziedzictwa kulturowego i innych dóbr o znaczeniu narodowym i ponadnarodowym. Wedle założeń tej koncepcji świat jest zorganizowanym systemem składającym się z subsystemów centralnych - hegemonistycznych - i z subsystemów peryferyjnych albo ąuasi-peryferyjnych. Do niedawna świat postrzegano jako mozaikę jednostek politycznych, posiadających wyłączność władzy na swoich terytoriach. Ta konstrukcja myślowa bazowała na priorytetach nacji, państwa i mocarstwa. Przemiany zapoczątkowane w drugiej połowie XX wieku, jako sukces drugiej rewolucji naukowo-technicznej, zakwestionowały umiejętność wyjaśniania zachodzących mechanizmów poprzez do chwili obecnej istniejące koncepcje. Pośród naukowców pojawiły się także zastrzeżenia co do słuszności kierunków i wyboru sposobów realizacji wzrostu gospodarczego świata. Przez wzgląd na tym pojawiły się nowe uniwersalistyczne i holistyczne koncepcje, które starają się lepiej opisać centralizację i koncentrację władzy, postęp gospodarczy i kulturowy w uwarunkowaniach postępującej globalizacji świata. Jedna z tych koncepcji uznaje, iż postęp świata stanowi sukces stale działających dwóch sił alternatywnych: jednej, zmierzającej w kierunku stworzenia mechanizmu odrębnych przestrzeni ciągłych (obszarów), i drugiej, zmierzającej do utworzenia przestrzeni wzajemnie uzależnionych i przenikających się na różne metody (układ sieciowy). Za tymi nowymi ideami kryje się rozumienie globalizacji jako koncentracji władzy, autorytetów, środków finansowych i zysków, dającej się geograficznie zidentyfikować. Taki postęp sprzyja powstawaniu hegemonistycznego mechanizmu świata - imperium mundi albo, zwyczajnie, władzy panów świata - dominium mundi i ich potencjalnych sukcesorów, pomiędzy którymi konflikty interesów są nieuniknione. Kolejną kwestią jest problem identyfikacji mechanizmów regionalnych, ich tożsamości kulturowej i różnicowania się w wypadku, gdy świat zmierza coraz bardziej do otwartości i dynamicznych przepływów międzyregionalnych ludzi, informacji, towarów i wzorców kulturowych. Po raz pierwszy schemat centrum-peryferie został zaproponowany w 1983 roku jako kontrpropozycja wobec koncepcji Północ-Południe, która wiąże bogactwo państw północnych z reformacją, a ubóstwo południa z konserwatyzmem chrześcijaństwa zachodniego (rzymskokatolickiego) i wschodniego (bizantyńskiego). Definicje "centrum" i "peryferie" odnoszone są do różnych zjawisk społeczno-gospodarczych, w tym politycznych, kulturowych i militarnych. Mają one zawsze względny charakter - tzn. ten region, który w wymiarze lokalnym albo regionalnym jest centrum, w perspektywie krajowej i globalnej może być peryferią - i implikują relację przestrzenną typu przeciwstawnego (wysoki-niski, dynamiczny-statyczny, biedny-bogaty i tym podobne). Funkcje centralne, kreujące centra, nie powstają przypadkowo, a ich koncentracja jest obiektywnym prawem zapewniającym szybszy postęp ekonomiczny i socjalny. Wskutek koncentracji występują nierównomierności przestrzenne. dochody w mieście stołecznym i w innych obszarach zurbanizowanych są normalnie znacząco większe niż dochody w regionach peryferyjnych. Już w 1699 roku W. Petty w swojej pracy Arytmetyka polityczna proponował przesiedlenie mieszkańców Szkocji i Irlandii w regionie Anglii, jest to do centrum, w celu odparcia zarzutu o nierównym ich traktowaniu i usunięcia trudności w rządzeniu tymi obszarami. Centrum postrzegane jest zwykle jako rdzeń obszaru (z angielskiego: Core area, Core obszar). Wg koncepcji rozwoju Friedmana świat złożona jest z innowacyjnego rdzenia, gdzie powstają bodźce rozwoju, i uzależnionych od niego peryferii, kopiujących jedynie innowacje i nie mogących wytworzyć własnych czynników wzrostu. Badanie współzależności pomiędzy nimi jest nieraz nazywana analizą rdzeń-peryferie. Wg R. Prebischa (za Szul R., 1990), dychotomiczny podział świata na państwa wysoko rozwinięte i słabo rozwinięte jest układem względnie stabilnym z racji na niezmienny charakter stosunku występujących pomiędzy tymi typami. Stosunki te dotyczą nieekwiwalentności handlu - zawsze korzystniejszej dla centrum - zachowań socjalnych mieszkańców peryferii, którzy naśladują zachowania mieszkańców państw wysoko rozwiniętych - w szczególności ich wzorce konsumpcji - i zasadniczo różnych układów stosunków socjalnych - stabilnych w państwach wysoko rozwiniętych, a konfliktowych na peryferiach. Istniejący charakter stosunku i siła militarna wywołują, iż supremacja państw wysoko rozwiniętych jest zjawiskiem w miarę niezmiennym. W sensie negatywnym, peryferie utożsamiane są z krajami satelickimi pod względem gospodarczym, politycznym bądź kulturowym. Biorąc pod uwagę stosunki gospodarcze, kapitalizm liberalny ma swój wkład w pogłębianie różnic między centrami a peryferiami. Efektem gospodarki liberalnej jest postępująca akumulacja kapitałów w niewielu centrach gospodarczych, która skutkuje fragmentaryzację światowej przestrzeni ekonomicznej i różnicowanie się jej priorytetów. Peryferie zmuszone są do nadmiernej eksploatacji bogactw naturalnych (regularnie rabunkowej), rozwijania surowcochłonnych i brudnych dziedzin gospodarki, które przynoszą niższe dochody i wolniejszy postęp społeczno-gospodarczy. Należy odróżnić centrum władzy (centrum decyzyjne) od obszarów usytuowanych centralnie. W wielu sytuacjach tak rozumiane centra pokrywają się, co utrudnia ich rozgraniczenie. Cała francuska prowincja stanowi peryferie Paryża, choć nie leży on w centrum Francji. Funkcje centralne mogą być sprawowane również na obszarach peryferyjnych - na przykład nowoczesne centrum biznesowe La Defense położone jest w zachodniej, peryferyjnej części francuskiej stolicy. Centrum geograficzne może pokrywać się z centrum komunikacyjnym, na przykład północne regiony Włoch (Lombardia, Piemont, Wenecja) stanowią centrum komunikacyjno-gospodarcze, mimo iż są położone marginalnie w relacji do całego terytorium Włoch. Schemat centrum-peryferie z powodzeniem opisuje rzeczywistość rozpatrywaną w różnych skalach i odnieść go można do wielu jej płaszczyzn. W skali świata słabo rozwinięte Południe to peryferie dla rozwiniętej Północy, lecz Północ ma także własne swoje obszary peryferyjne - na przykład Meksyk i Kanada mogą zostać uznane za peryferie Stanów Zjednoczonych Ameryki. Nawet w samym sercu centrum istnieją peryferie, na przykład w w najwyższym stopniu renomowanych miastach są nimi getta i ubogie dzielnice. Peryferie tworzą własne swoje subcentra, które także nie są jednorodne. Te bezpośrednio powiązane z centrum i związane pomiędzy sobą są w lepszej sytuacji. Współcześnie w państwach rozwiniętych właśnie strefy peryferyjne stają się atrakcyjnym miejscem dla pewnych typów działalności i zamieszkania. Coraz częściej zmieniają się one w centra, tracąc przy tym pewne atuty (na przykład czyste środowisko, niskie ceny gruntów i tym podobne). Źródło: M. Baczwarow, A. Suliborski, Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce, Warszawa 2003

Czym jest Centrum-peryferie znaczenie w Słownik C .