Definicja Struktury transnarodowe

Co oznacza Przewarzająca część działań i interakcji międzynarodowych zależy bezpośrednio albo pośrednio od krajów i rządów. Wynika to w pierwszej kolejności z faktu, iż nie ma w świecie zamieszkałych obszarów, które nie należałyby do jakiegoś państwa. Ponadto nowoczesna technologia ułatwia krajom kontrolowanie ich granic. Mimo to w drugiej połowie XX wieku zaczęły się coraz szerzej rozwijać relacje transnarodowe czy transgraniczne. Obejmują one przepływy pewnych dóbr materialnych i duchowych niejako powyżej uregulowaniami państwowymi i poza kontrolą państwową. Wyrażają się w ruchach kapitałów pomiędzy kontami bankowymi, w wirtualnym handlu czy w krążeniu idei. I jednakże dla rządów nie są obojętne transakcje, które mogą podważać ich politykę gospodarczą, czy tez wpływy ideologiczne, które mogą wpływać niekorzystnie na nastroje wewnętrzne, to jednak nie są one w stanie kompletnie zahamować takich przepływów. Aktorów działań i interakcji transnarodowych jest trudniej zidentyfikować niż aktorów państwowych. To są z reguły osoby, ekipy i stowarzyszenia, które uczestniczą w życiu międzynarodowym. Do struktur i sił transnarodowych zalicza się stowarzyszenia, ruchy i przejawy solidarności, które wychodzą poza granice krajów i starają się promować własne cele w środowisku międzynarodowym. To są różne organizacje pozarządowe o charakterze humanitarnym i nie nastawione na zysk (jak Międzynarodowy Czerwony Krzyż, fundacje dobroczynne), a również ekipy promujące pokojowe osiągnięcia cywilizacji ludzkiej (jak Ekipa Pugwash czy Klub Rzymski). Organizacje pozarządowe, powstałe bez żadnych wskazań rządowych czy pozarządowych, są wynikiem inicjatyw prywatnych i spontanicznych i opierają się na solidarności grup osób z różnych państw (co najmniej trzech). Dowodzi to, iż państwa narodowe nie są w stanie zaspokoić wszystkich aspiracji tych grup. Utrwalone w ten sposób ruchy i stowarzyszenia umożliwiają członkom owych grup uczestniczenie w życiu międzynarodowym przez stałą sieć stosunku i ich treści. Mogą one czasem przyczyniać się do harmonizacji polityk narodowych, lub także rodzić napięcia pomiędzy nimi. Wiele zależy od geopolityki tych stowarzyszeń i ruchów (ich rozprzestrzenienia na poszczególnych obszarach), od ich wielkości i zasięgu i od ich struktury i zorganizowania (bardziej albo mniej zintegrowanego). Państwa nie dopuszczają do funkcjonowania organizacji pozarządowych w ramach prawa międzynarodowego i dlatego są one zmuszone kierować się prawem wewnętrznym państwa swojej siedziby, które nie klasyfikuje aktywności transnarodowej. W postawie krajów goszczących organizacje pozarządowe przeważa tolerancja wobec nich, co ułatwia ich działalność wykraczającą poza uregulowania prawne. Sporym wsparciem dla transnarodowych działań takich organizacji jest nadawanie im statusu konsultacyjnego poprzez ONZ, poprzez organizacje wyspecjalizowane mechanizmu ONZ i poprzez nie wszystkie organizacje regionalne (jak Porada Europy i Organizacja Krajów Amerykańskich). Specjalnym rodzajem uczestnika mechanizmów transnarodowych są spółki wielonarodowe. Ich rola jest nagłośniona w toku rozważań nad procesami globalizacyjnymi. Od czasów kolonializmu penetrują one różne obszary w poszukiwaniu surowców i rynków zbytu. Wywierają również presję na rządy, by im udzielały określonego wsparcia. Stały się osłoną dla przepływu kapitałów i nierównej zamiany towarowej. Pod flagą ideologii neoliberalnej łączą różne rynki, zakłócają politykę ekonomiczną i społeczną państw słabo rozwiniętych i powodują kryzysy finansowe i obniżanie poziomu życia ludności. Spółki i koncerny, które były przedtem narodowe, a w dalszym ciągu stały się wielonarodowymi, unikają łatwo odpowiedzialności prawnej za własne nadużycia, zasłaniając się regułami "racjonalności globalnej" i tworząc monopole i oligopole na skalę międzynarodową. Wymuszają także reformy gospodarcze, które szkodzą narodowym i państwowym biznesom obszaru ich penetracji. Część spółek i koncernów międzynarodowych osiągnęła takie rozmiary potęgi materialnej, iż przekraczają one niekiedy budżety kilku krajów. Tworzą one niejako ponadpaństwowe ośrodki decyzji, co krytykują przeciwnicy ideologii neoliberalnej i antyglobaliści. Dlatego z drugiej strony nasilają się postulaty, by ograniczyć wpływy spółek wielonarodowych i zdemokratyzować mechanizmy globalizacyjne, zwiększając rolę kontrolną krajów narodowych. Nie negując pozytywnych konsekwencji instalowania się spółek wielonarodowych w różnych krajach (jak wnoszenie nowych technologii i tworzenie miejsc pracy), odrzuca się sytuacje dominacji i kontroli spółek obcych, od których asymetrycznie staje się zależna nie tylko gospodarka, lecz także rząd. Można przeto stwierdzić, iż nasilające się uczestnictwo spółek i sił transnarodowych w relacjach międzynarodowych stanowi wyzwanie dla pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych. Gdyż historia odrzuciła rozwiązania przez nacjonalizacje i konfiskaty takich spółek, a nawet przez ścisłą kontrolę na granicach krajów, poszukuje się łagodniejszych środków kontroli. Od lat 90. toczą się międzynarodowe dyskusje na temat środków kontroli, w szczególności wstępnej, nakładającej wymagania na spółki wielonarodowe. Uzupełnieniem miałby być "kodeks dobrego postępowania" takich spółek. Źródło: J. Kukułka, Wstęp do edukacji o relacjach międzynarodowych, Warszawa 2003