Definicja Plan Rapackiego

Co oznacza Plan Rapackiego - polski projekt utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej. Był kontynuacją polskich wysiłków dyplomatycznych w zakresie częściowych kroków rozbrojeniowych. Jedną z bezpośrednich przyczyn sformułowania koncepcji strefy bezatomowej był impas w rokowaniach Podkomisji Rozbrojeniowej ONZ w Londynie. W 1957 na XII sesji ZO ONZ minister spraw zagranicznych PRL Adam Rapacki złożył oświadczenie o gotowości Polski wprowadzenia w życic zakazu produkcji i magazynowania broni jądrowej na swoim terytorium, pod warunkiem przyjęcia takich zobowiązań poprzez oba państwa niemieckie. Czechosłowacja wyraziła gotowość przyłączenia się do strefy. Pełniejsza wersja planu Rapackiego została zawarta w memorandum rządu PRL z 14 lutego 1958 wręczonym przedstawicielom dyplomatycznym Belgii, CSRS, Danii, Kanady, NRD, USA, W Brytanii i ZSRR i RFN. Proponowana strefa bezatomowa miałaby objąć terytoria 4 krajów: Polski, CSRS, NRD i RFN. Zobowiązania wynikające z ustanowienia strefy rozciągałyby się także na 4 mocarstwa dysponujące bronią jądrową, i na inne państwa, których wojska stacjonowały na obszarze któregoś z krajów objętych strefą. W obrębie strefy obowiązywałyby zakazy: produkcji i magazynowania broni jądrowej, rozmieszczania sprzętu i urządzeń do jej obsługi i używania jej przeciwko obszarowi strefy. Państwa w strefie zobowiązałyby się do nieprodukowania, nieutrzymywania, niesprowadzania albo niezezwalania na rozmieszczanie na swych terytoriach broni jądrowej, i nieinstalowania albo niedopuszczania na te terytoria sprzętu i urządzeń do obsługi broni jądrowych. Cztery mocarstwa atomowe (ZSRR, USA, Ogromna Brytania, Francja) byłyby powiązane zakazem utrzymywania broni jądrowej na obszarze strefy, instalowania tam sprzętu i urządzeń do obsługi broni jądrowej i przekazywania tej broni i sprzętu rządom albo innym organom sprawującym władzę na tym obszarze. Plan Rapackiego przewidywał ustanowienie mechanizmu szerokiej i skutecznej kontroli. Zachód zgłosił obiekcje do treści planu na skutek ryzyka pozbawienia krajów NATO osłony atomowej w obliczu przewagi Układu Warszawskiego w broniach konwencjonalnych. Jako odpowiedź strona polska zmodyfikowała plan Rapackiego proponując wprowadzenie dwóch etapów jego realizacji. Ostateczna wersja planu Rapackiego została zawarta w memorandum delegacji PRL z 28 marca 1962 na Konferencji Komitetu Rozbrojeniowego 18 Krajów w Genewie. Deklarowanym celem była eliminacja broni jądrowej i środków jej przenoszenia i zredukowanie sił zbrojnych i zbrojeń konwencjonalnych w regionie Polski, CSRS, NRD i RFN, z możliwością przystąpienia innych krajów. Realizacja planu przebiegałaby w dwóch etapach: pierwszy oznaczałby dla krajów strefy - zakaz przygotowań do produkcji, produkowania i wprowadzania na ich terytoria wszelkich rodzajów broni jądrowej i środków jej przenoszenia i zakaz zezwalania na zakładanie nowych baz i urządzeń do magazynowania i obsługi broni jądrowej i środków jej przenoszenia; dla innych krajów - zakaz przekazywania krajom strefy broni jądrowej i środków jej przenoszenia i zakaz jej wprowadzania na region strefy. W drugim etapie państwa strefy winny wyeliminować z uzbrojenia wszelakie środki przenoszenia broni jądrowej i zredukować do uzgodnionego poziomu swoje siły zbrojne i zbrojenia konwencjonalne; inne państwa miały wycofać z obszaru strefy wszelaką broń jądrową, urządzenia do jej magazynowania i obsługi i środki jej przenoszenia, jak także zredukować do uzgodnionego poziomu siły zbrojne i zbrojenia konwencjonalne na obszarze strefy. Dla zagwarantowania nienaruszalności statusu strefy państwa dysponujące bronią jądrową zobowiązałyby się do nieużywania jej przeciwko obszarowi strefy. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia plan Rapackiego był częściowym programem rozbrojeniowym obejmującym przedmioty demilitaryzacji i neutralizacji obszaru strefy pod kontrolą międzynarodową i z gwarancjami ze strony mocarstw nuklearnych. Niekorzystny relacja krajów zachodnich, w szczególności USA i RFN, uniemożliwił realizację planu Rapackiego jednak był on istotnym elementem w rozwoju idei stref bezatomowych w innych częściach świata (Półwysep Bałkański, Afryka, Ameryka Łacińska). Źródło: C. Mojsiewicz (red.), Słownik współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 1998