Definicja Nacjonalizm liberalny

Co oznacza Nacjonalizm liberalny można uznać za klasyczną formę nacjonalizmu europejskiego, przypada on na moment Rewolucji Francuskiej i ucieleśnia sporo jej wartości. Rzeczywiście, w Europie kontynentalnej dziewiętnastego wieku bycie nacjonalistą oznaczało bycie liberałem i vice versa. Rewolucje roku 1848 połączyły walkę o niepodległość i zjednoczenie z żądaniem ograniczonego i konstytucyjnego rządu. Nigdzie nie ujawniło się to wyraźniej niż w nacjonalizmie włoskiego ruchu narodowego zwanego risorgimento (odrodzenie), szczególnie zaś w wydaniu "proroka" włoskiego zjednoczenia Guiseppe Mazziniego. Podobne zasady głosił Simón Bolivar (1783-1830), który przewodził południowoamerykańskiemu ruchowi niepodległościowemu u progu XIX stulecia i pomagał w wyparciu Hiszpanów z Ameryki Łacińskiej. Być może najpełniejszy słowo nacjonalizm liberalny znalazł w Czternastu punktach prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona. Spisane w 1918 roku, zostały wysunięte jako propozycja programu odbudowy Europy po pierwszej wojnie światowej i stanowiły projekt szeroko zakrojonych zmian terytorialnych wprowadzonych mocą Traktatu Wersalskiego (1919). Podobnie jak pozostałe formy nacjonalizmu, nacjonalizm liberalny opiera się na podstawowym założeniu, iż rodzaj ludzki jest naturalnie podzielony i stanowi zestaw narodów, z których każdy posiada odrębną tożsamość. Stąd narody są oryginalnymi bądź organicznymi wspólnotami, nie zaś sztucznym tworem przywódców politycznych czy także klas rządzących. Chociaż w najwyższym stopniu charakterystyczną właściwością liberalnego nacjonalizmu to jest, iż łączy on ideę narodu z przekonaniem o suwerenności ludu, oryginalnie zaczerpniętej od Rousseau. Fuzja ta mogła dojść do skutku, gdyż wielonarodowe imperia które zwalczali dziewiętnastowieczni europejscy nacjonaliści były zarazem autokratyczne i opresywne. Mazzini np. marzył nie tylko o zjednoczeniu księstw włoskich, ale także o pozbyciu się wpływu. autokratycznej Austrii. Zasadniczą właściwością tej formy nacjonalizmu jest zatem podkreślenie doniosłości zasady samostanowienia narodu. Jej celem jest powstanie państwa narodowego, tzn. państwa, w ramach którego granice władzy przecinają się tak dalece jak to możliwe z narodowymi. Słowami J.S. Milla: Jeżeli gdzieś istnieje uczucie narodowości, istnieje tym samym przyczyna prima facie do połączenia wszystkich członków narodowości pod jednym rządem, i to pod rządem ich własnym; a więc innymi słowami: kwestię rządu powinni rozstrzygać rządzeni. Nacjonalizm liberalny ma w pierwszej kolejności charakter powszechnej zasady. Nie preferuje interesów jednej nacji względem innych, wręcz przeciwnie - twierdzi, iż każdy naród posiada prawo do wolności i samookreślenia. W tym znaczeniu wszystkie narody są równe. Ostatecznym celem nacjonalizmu liberalnego jest zatem powstanie świata złożonego z suwerennych krajów narodowych. Dlatego także Mazzini zawiązał sekretną organizację Młoda Italia, aby promować ideę zjednoczonych Włoch, ale również założył Młodą Europę z nadzieją rozprzestrzeniania idei narodowych na całym kontynencie. Podobnie na paryskiej Konferencji Pokojowej, na której podpisano Traktat Wersalski, Woodrow Wilson przedstawił zasadę samookreślenia nie tylko na skutek rozpadu imperiów europejskich, który sprzyjał biznesom amerykańskim, ale gdyż wierzył w to, iż Polacy, Czesi, Jugosłowianie i Węgrzy posiadali takie samo prawo do niepodległości politycznej, jak Amerykanie. Z tego punktu widzenia nacjonalizm jest nie tylko środkiem poszerzenia spektrum wolności politycznej, ale także mechanizmem zapewniającym bezpieczny i stabilny porządek światowy. Wilson np. wierzył, iż I wojnę światową wywołał "stary porządek", zdominowany poprzez imperia autokratyczne i militarystyczne dążące do ekspansjonizmu i wojny. Wedle jego poglądu, demokratyczne państwa narodowe byłyby zasadniczo pokojowe, gdyż dzięki swej jedności kulturowej i politycznej nie miałyby bodźca do wszczynania wojen czy podporządkowywania sobie innych narodów. W tym świetle nacjonalizm nie jest źródłem nieufności, podejrzeń i rywalizacji. Raczej stanowi on siłę zdolną proponować jedność wewnątrz każdego z narodów i braterstwo pomiędzy narodami opierając się na wzajemnego szacunku dla praw i odrębności narodowych. Tym niemniej liberalizm w pewnym sensie przekracza kwestie narodowe. Odbywa się Lik z dwóch powodów. Po pierwsze podporządkowanie indywidualizmowi implikuje wiarę, iż wszystkie istoty ludzkie (bezwzględnie rasę, wyznanie, pochodzenie socjalne i narodowość) posiadają jednakową wartość moralną. A zatem liberalizm podpisuje się pod programem uniwersalizmu, w tym iż przyjmuje, iż jednostki wszędzie mają ten sam status i uprawnienia. Aktualnie to jest powszechnie wyrażane w pojęciu praw człowieka. Stawiając jednostkę powyżej narodem liberałowie stworzyli podstawę do naruszenia suwerenności narodowej, co uwidoczniło się w międzynarodowej kampanii wywierania nacisku na "biały" reżim południowoafrykański i żądanie odejścia od polityki apartheidu. Po drugie liberałowie obawiają się, iż świat suwerennych krajów narodowych mógłby się zdegenerować i przekształcić w międzynarodowy "stan naturalny". Podobnie jak nieograniczona wolność umożliwia jednostkom wzajemne znieważanie się i zniewalanie, suwerenność narodowa może być użyta jako pretekst dla ekspansjonizmu i podboju. Wolność zawsze musi być podporządkowana prawu, odnosi się to zarówno do jednostek jak i do narodów. Liberałowie w skutku znajdowali się w czołówce kampanii na rzecz ustanowienia mechanizmu prawa międzynarodowego, nadzorowanego poprzez ponadnarodowe gremia, takie jak Liga Narodów, Organizacja Narodów Zjednoczonych i UE. Odpowiednio z tym poglądem nacjonalizmowi nigdy nie należy pozwolić, aby stał się zaściankowy i ekskluzywny, bo z założenia musi on równoważyć konkurencyjną tendencję kosmopolityczną. Krytyka liberalnego nacjonalizmu skupia się w dwóch nurtach. Pierwszy oskarża liberalnych nacjonalistów o romantyczną naiwność i propagowanie progresywnej i wyzwalającej twarzy nacjonalizmu (tak zwany tolerancyjny i racjonalny nacjonalizm), przy jednoczesnym ignorowaniu jego ciemnej strony: tzn. irracjonalnych okowów trybalizmu, które odróżniają "nas" od zagrażających nam "obcych". Liberałowie uznają nacjonalizm za uniwersalną zasadę, ale w mniejszym stopniu uznają jego emocjonalną siłę, która może skłaniać ludzi do wojen, mordów, walki za "swój" państwo, bezwzględnie na sprawiedliwość kwestie narodowej. Taka postawa wyraża się w twierdzeniu: "to mój państwo, z wyjątkiem tego, po czyjej stronie jest racja". Po drugie, cel liberalnego nacjonalizmu (konstruowanie świata złożonego z krajów narodowych) może być z gruntu nietrafiony. Błędem Wilsonowskiego nacjonalizmu, opierając się na którego spora część mapy Europy została przerysowana, było założenie, iż narody żyją na wygodnych i odrębnych obszarach geograficznych, i iż państwa można skonstruować odpowiednio z tymi obszarami. W rzeczywistości wszystkie tak zwane "państwa narodowe" zawierają szereg grup językowych, religijnych, etnicznych i regionalnych, z których część może uznawać się za "narody". Nigdzie nie zademonstrowało się to czytelniej aniżeli w byłej Jugosławii, państwie który artysty ładu wersalskiego uznali za "teren Słowiański", w trakcie gdy w rzeczywistości składał się on z mozaiki wspólnot etnicznych, religii, języków i tradycji. Co więcej, jak pokazał rozpad Jugosławii najpierw lat 90., każda z byłych republik składowych była sama w sobie etniczną mozaiką. Rzeczywiście, jak zauważyli naziści, a później bośniaccy Serbowie, jedyną pewną sposobem osiągnięcia politycznie zjednoczonego i kulturowo homogenicznego państwa narodowego był program czystek etnicznych. Źródło: A. Heywood, Politologia, Warszawa 2006