Definicja Merkantylizm

Co oznacza Merkantylizm - doktryna ekonomiczna i polityczna zalecająca popieranie wywozu własnych towarów przy jednoczesnym ograniczaniu importu z myślą o zyskaniu w ten sposób nadwyżek złota. Merkantylizm ukształtował się w XVI w., a jego korzenie wiążą się z powstaniem w zachodniej Europie, w szczególności we Francji, monarchii absolutnych. Jednak wszystko to, co w ówczesnym mniemaniu składało się na istotę sprawowania władzy, czyli, w uproszczeniu, utrzymywanie urzędników i dworu, prowadzenie wojen, promowanie twórców, wydawanie balów i tym podobne, zależało w pierwszej kolejności od wielkości zasobów pieniężnych, jakimi dysponowali ówcześni władcy. Dobrze ilustruje to między innymi treść Trzech muszkieterów i innych książek Dumasa, których akcja toczy się właśnie w tym okresie we Francji i częściowo w Anglii. Bohaterzy tych powieści, spełniając różnego rodzaju misje rekomendowane im poprzez przedstawicieli tamtejszych władz, są poprzez nich wynagradzani gotówką. Jak pamiętamy, i co jest istotne dla dalszego wywodu, opłata pozyskiwana poprzez d'Artagnana i trzech muszkieterów miała przeważnie formę woreczka wypełnionego złotymi monetami. Działo się tak dlatego, iż w tym okresie funkcje pieniądza pełniły właśnie złoto i srebro. Warunkiem sprawowania władzy było więc posiadanie odpowiednich zasobów złota i srebra. Jak wiadomo jednak, złoża tych metali w większości państw europejskich są bardzo ubogie i przez wzgląd na tym nie można było wydatnie zwiększyć ich wydobycia. Poza Hiszpanią i Portugalią, państwa europejskie miały również ograniczone możliwości zdobywania złota w trakcie łupieżczych wypraw na inne kontynenty. W tej sytuacji powstały przesłanki spożytkowania dla zdobywania złota handlu międzynarodowego. W tym właśnie okresie ukształtowała się doktryna zwana merkantylizmem. Ówcześni autorzy wymieniają całą gamę środków, którymi kraj może się posłużyć dla osiągnięcia celów przyświecających tej idei. I tak na przykład regularnie cytowany Austriak P. von Hornick w swych pochodzących z końca XVII w. pracach stwierdzał między innymi, iż złoto i srebro, gdy już znajduje się w regionie państwie, nie powinno w jakichkolwiek okolicznościach opuszczać jego granic. Z kolei w posiadanie dóbr, które nie mogą być produkowane w państwie, powinno się wchodzić poprzez wymianę na nie dóbr, których w państwie jest nadmiar. Warto również odnotować, iż podobne postulaty zgłaszali także polscy autorzy. Tworzący w pierwszej połowie XVII w. Jan Grodwagner upatrywał na przykład możliwości powiększenia bogactw państwie w poprawie bilansu handlowego i związanym z tym napływie kruszcu. Uważał on również, iż w tym celu Polska powinna zwiększyć import surowców i eksport wyrobów gotowych, w szczególności odzieży. Odnosząc poglądy merkantylistów do przedstawionych wyżej pytań dotyczących istoty handlu międzynarodowego, można stwierdzić, iż powodem handlu międzynarodowego, jak i kluczową korzyścią z niego, jest dopływ do państwie złota. Stwierdzenie takie nie wytrzymuje jednak krytyki. Nie do przyjęcia jest w pierwszej kolejności zakładane poprzez merkantylistów utożsamianie bogactwa ze złotem. Dobrobyt danego państwie zależy gdyż od obfitości dóbr, a nie złota. Przypadek państwie, który odnosiłby największy efekt gospodarczy, tak jak rozumieli go merkantyliści, byłaby gdyż podobna do losu znanego z mitologii greckiej króla Midasa. Jak wiadomo, wszystko, czego dotykał, zamieniało się w złoto, co, gdyby nie interwencja bogów, doprowadziłoby go do zgonu głodowej. Ponadto, gdyby merkantyliści mieli rację, to handel zagraniczny mógłby przynosić korzyści jedynie tym państwom, które miałyby nadwyżkę bilansu handlowego, bo tylko do nich dopływałoby złoto. Państwa o ujemnym bilansie handlowym, czyli te, którym złota ubywałoby, ponosiłyby stratę. Byłoby to zatem jednoznaczne ze stwierdzeniem, iż na zamianie międzynarodowej można zyskać jedynie wtedy, gdy ktoś inny straci. W swej istocie handel międzynarodowy nie różniłby się więc zasadniczo od rozboju. Na przedstawione wyżej słabości merkantylizmu zwrócił po raz pierwszy uwagę w 1752 r. David Hume. W swej krytyce skoncentrował się w pierwszej kolejności na skutkach dopływu złota do gospodarki, co doprowadziło go do sformułowania znanej w ekonomii ilościowej teorii pieniądza. W 1776 r. do grona krytyków koncepcji merkantylistycznych dołączył Adam Smith, który podważył w pierwszej kolejności założenie merkantylistów, iż, używając języka teorii gier, handel międzynarodowy jest grą o sumie zerowej. Wychodząc od tej krytyki, Adam Smith sformułował teorię wydatków absolutnych, będącą pierwszą całościową teorią zamiany międzynarodowej. Źródło: A. Budnikowski, Międzynarodowe relacje gospodarcze, Warszawa 2006