Definicja Leseferyzm i liberalizm w gospodarce

Co oznacza W zachodniej Europie w XVIII w. pojawiły się nowe prądy. Ingerencja urzędników państwowych stawała się etapowo coraz bardziej uciążliwa dla przedsiębiorców i kupców, którzy nie potrzebując już opieki organów państwowych zaczęli wysuwać postulaty swobody działania gospodarczego i wolności ekonomicznej - laissez faire, laissez passer, laissez aller. Hasła te wiązano z propagowaną poprzez ówczesne kierunki filozoficzne i polityczne ideą wolności jednostek i koncepcją praw natury. Był to wiek Oświecenia, nazywany we Francji "wiekiem światła" (siecle de la lumiere). We Francji ruch intelektualny, określany mianem fizjokratyzmu, a będący swoistą reakcją na państwowe preferencje dla przemysłu i handlu, podnosił znaczenie rolnictwa, a za podstawę tworzenia dochodu uważał wyłącznie ziemię. Fizjokraci domagali się ograniczenia ingerencji państwa. Jej polem powinny być, ich zdaniem, tylko roboty publiczne w dziedzinie rozbudowy infrastruktury (dróg, kanałów, melioracji) i organizacja kształcenia. Kraj powinno odgrywać rolę strażnika praw i istniejącego porządku. Koncepcje fizjokratów wyrażały przeciwną interwencjonizmowi państwowemu ideę liberalizmu w polityce gospodarczej. Stworzenie ekonomii politycznej jako edukacji, powiązane z wydaniem w 1776 r. dzieła A. Smitha Badania nad naturą i powodami bogactwa narodów (wyd. polskie: Warszawa 1954), a w dalszym ciągu postęp klasycznej szkoły ekonomii dostarczyły następnych impulsów do rozważań nad polityką gospodarczą. Klasycy ekonomii, mimo odmiennego od fizjokratów poglądu na źródła tworzenia wartości i dochodu, również byli zwolennikami liberalizmu gospodarczego, uważając, iż kraj powinno ograniczyć własne funkcje ds. obronności państwie, wymiaru sprawiedliwości, ochrony porządku, a w szczególności ochrony wolności działania prywatnych przedsiębiorców. Teorie uwydatniające znaczenie międzynarodowego podziału pracy (szczególnie teoria wydatków komparatywnych D. Ricardo) dostarczyły natomiast argumentów popierających celowość odchodzenia od protekcjonizmu i zapewnienia wolnej zamiany handlowej z zagranicą. W Anglii najpierw XIX w. sprzyjało temu nie tylko pojawienie się nowych koncepcji teoretycznych, ale również - a może nawet w pierwszej kolejności - osiągnięcie poprzez brytyjski przemysł przodującej pozycji w świecie wskutek rewolucji przemysłowej. Ochrona przemysłu krajowego była dla Anglii już zbędna, z kolei zasady merkantyłizmu użytkowane poprzez inne państwa hamowały eksport do nich brytyjskich wyrobów. Doktryna wolnego handlu zaczęła odpowiadać biznesom angielskim. Dopiero jednak w latach 1820-1849 nastąpiły w tym państwie zmiany fundamentalnych regulacji prawnych dotyczących handlu zagranicznego i ceł. Nowe akty nawigacyjne zniosły ograniczenia ustanowione w "Akcie nawigacyjnym" uchwalonym za czasów Cromwella, dopuszczając - na zasadach wzajemności - do handlu z koloniami statki innych bander; zniesiono także cła przywozowe na surowce i cła eksportowe. We Francji dostęp do zajmowania się przemysłem, rzemiosłem i handlem dla wszystkich obywateli wprowadziła rewolucja francuska. Odwrót od protekcjonizmu w handlu zagranicznym nastąpił jednak we Francji potem niż w Anglii, ponieważ w 1860 r., i to na krótko, bo po wojnie francusko-pruskiej w 1871 r. przywrócono cła protekcyjne. Na obszarze Niemiec spore znaczenie miało utworzenie w 1834 r. Niemieckiego Związku Celnego, który objął 18 krajów niemieckich, wprowadzających w dalszym ciągu etapowo we wzajemnych relacjach zasady wolnego handlu. Związek stosował osłonę celną całego obszaru państw niemieckich, odpowiednio z zaleceniami formułowanymi poprzez tak zwany narodową szkołę w ekonomii, której artystą był niemiecki ekonomista F. List - zdecydowany zwolennik protekcjonizmu. Uważał on - a opinie te podzielali kontynuatorzy jego koncepcji - iż korzyści z wolnej zamiany osiągają państwa ekonomicznie silniejsze; w państwach słabiej rozwiniętych trzeba chronić powstające i nie w pełni jeszcze dojrzałe gałęzie przemysłu do czasu, gdy osiągną umiejętność opierania się o własnych siłach obcej konkurencji. Myśli te przewijają się i dzisiaj w argumentacji na rzecz osłony rodzimej wytwórczości w startowych stadiach rozwoju. Historia gospodarcza wykazuje, iż takie osłonowe działania użytkowane były poprzez przewarzająca część państw należących dziś do ekonomicznych potęg światowych w momencie ich industrializacji. Protekcyjną politykę od chwili stworzenia, prawie poprzez cały XIX w., prowadziły Stany Zjednoczone, starające się utworzyć warunki rozwoju własnego przemysłu poprzez zapewnianie mu ochrony przed konkurencją angielską. Przypomnijmy, iż zarzewiem stworzenia i wojny Amerykanów o niepodległość był protest przeciwko importowi angielskiej herbaty i zatopienie jej transportu w Bostonie w grudniu 1773 r. Polska w XIX stuleciu była polem oddziaływania mechanizmów ekonomicznych krajów zaborczych - Prus, Rosji i Austrii. Prowadziło to do powstawania i pogłębiania się na jej ziemiach zróżnicowań rozwojowych. Na naszą uwagę zasługuje jednak krótki moment ograniczonej suwerenności Królestwa Kongresowego, utworzonego w 1815 r. na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego na części terytorium dawnej Rzeczypospolitej. Połączone z Rosją unią personalną Królestwo Kongresowe do 1831 r. miało swój parlament, rząd, własną armię, administrację i skarb, a na stanowisku ministra skarbu w latach 1821-1830 utalentowanego polityka - F.K. Druckiego-Lubeckiego, który swój program precyzował następująco: "Polsce trzech rzeczy trzeba: 1) szkół, jest to oświaty i rozumu, 2) przemysłu i handlu, jest to zamożności i bogactwa, 3) fabryk broni; to posiadając nawet w połączeniu z Rosją potrafi kompletnie swą niepodległość utrzymać". Kierując sprawnie pracami swego resortu, Drucki-Lubecki wprowadził ład w finansach Królestwa i zapewnił niezbędne przychody skarbowi, a w dalszym ciągu rozwinął czynną politykę gospodarczą zmierzającą do uprzemysłowienia państwie, otwarcia go na dopływ technologii i ekspertów z zagranicy, wspierania eksportu produkcji przemysłu polskiego na rynek rosyjski, rozwoju nowoczesnego mechanizmu bankowości i kredytu (założenie Banku Polskiego i Towarzystwa Kredytowego). Polityka ta przyniosła na początku oddłużenie Królestwa (które po kongresie wiedeńskim było obciążone wielkimi należnościami na rzecz Prus i Austrii), a w dalszym ciągu wydatny rozwój w rozwoju przemysłu, handlu, oświaty i szkolnictwa zawodowego. Podmiotowość polityczna Królestwa została zlikwidowana po zakończonej klęską wojnie polsko-rosyjskiej 1831 r. Inicjatywy stymulujące postęp ekonomiczny w małym tylko zakresie mogły być potem podejmowane poprzez polskie środowiska socjalne, wysuwające pozytywistyczne hasła pracy organicznej i obrony polskiego stanu posiadania w gospodarce przed naporem sił zaborców. Ogólnie w XIX w. nastąpiło w świecie pomniejszenie zakresu ingerencji państwa w kwestie gospodarcze. Kraj określono mianem "stróża nocnego", który ma chronić interesy prywatnych przedsiębiorców, strzec ustalonego porządku i nie mieszać się w gospodarowanie. Popularyzowano tezę, iż kraj i administracja państwowa są niedobrymi gospodarzami. W większości państw organy rządowe wycofywały się z funkcji zakładania przedsiębiorstw i prowadzenia ich we własnym zakresie, przechodząc do stosowania pośrednich metod oddziaływania na gospodarkę, raczej poprzez mechanizm pieniężny i bankowy i podatki i cła. Przed organami rządowymi pojawiła się nowa sfera ingerencji: kształtowanie błyskawicznie rozwijających się mechanizmów komunikacji kolejowej. W Anglii koncesje na budowę linii kolejowych wydawał rząd. Rząd Stanów Zjednoczonych przeznaczał na budownictwo kolejowe ziemię odbieraną Indianom. We Francji stosowano dotacje państwowe dla przedsiębiorstw kolejowych. Koncesje i wsparcie finansowe były także narzędziami oddziaływania państwa na budowę kolei w Rosji