Definicja Handel bronią

Co oznacza Handel bronią - przedsięwzięcia obejmujące wywóz (eksport) i przywóz (import) broni, sprzętu wojskowego, części zamiennych i technologii wojskowej. Handel bronią jest obiektem postanowień Konwencji Paryskiej z 10IX 1919, która jako pierwsza wprowadził nadzór nad obrotem bronią na terytoriach zależnych Afryki i Azji. 17 VI 1925 pod auspicjami Ligi Narodów przyjęto konwencję w kwestii nadzoru nad handlem międzynarodowym bronią, amunicją i sprzętem wojennym. Odpowiednio z obowiązującym prawem międzynarodowym handlem bronią objęta jest jedynie broń konwencjonalna. Z kolei broń masowej zagłady opierając się na umowy o nieproliferacji broni jądrowej z 26 IX 1968 została wykluczona z obrotu międzynarodowego. Po II wojnie światowej czołówkę eksporterów broni stanowili stali członkowie Porady Bezpieczeństwa ONZ (USA, Ogromna Brytania, Francja, ZSRR i ChRL). Drugą grupę krajów eksporterów tworzyła: RFN, Hiszpania, Brazylia i Korea Południowa. Największymi dostawcami broni były ZSRR i USA. Przewarzająca część dostaw amerykańskich kierowano do sojuszników z NATO (ogromna Brytania, RFN, Holandia). USA eksportowały broń do krajów Bliskiego Wschodu (Arabia Saudyjska, Izrael, Egipt) i na Daleki Wschód (Japonia, Taiwan, Korea Południowa). Odbiorcami uzbrojenia ze Stanów Zjednoczonych były także państwa Oceanii, Afryki, Azji Południowej i Ameryki Południowej i Północnej). ZSRR poza dostawami broni i sprzętu wojskowego dla sojuszników z organizacji Układu Warszawskiego zaopatrywał również państwa Trzeciego Świata. Do liczących się odbiorców broni radzieckiej należały: Indie, Libia, Algieria, Irak i Nikaragua. W latach osiemdziesiątych jedną czwartą zakontraktowanej broni poprzez Trzeci Świat zakupiły walczące ze sobą Irak i Iran. Ok. 30% broni i sprzętu wojskowego dla obu walczących stron sprzedał ZSRR, powyżej 13% ChRL, a jedną trzecią państwa zachodnioeuropejskie. Poza ZSRR i USA, które do końca lat osiemdziesiątych kontrolowały około 70% światowego rynku broni i sprzętu wojskowego, znaczące ilości sprzedawała Francja, Ogromna Biytania i ChRL. Charakteiystycznym zjawiskiem było wkraczanie na rynki światowe krajów należących do niedawna do ekipy importerów broni, na przykład Brazylia, Chile, Argentyna, Indie, Egipt, Pakistan, RPA, Izrael i państwa wieczyście neutralne (Szwajcaria) albo prowadzących politykę neutralności (Szwecja). W 1987 wartość światowego eksportu broni sięgnęła prawie 69 mld dolarów. Tę sumę uzyskano ze sprzedaży kontrolowanej poprzez państwa eksporterów. Drugie tyle uzyskano najprawdopodobniej w handlu nielegalnym. W latach dziewięćdziesiątych wartość corocznych światowych obrotów uległa obniżeniu i w żadnym roku nic osiągnęła już najwyższego poziomu z lat osiemdziesiątych. W 1991 trzynastokrotnie spadły dochody ZSRR ze sprzedaży broni wobec przeciętnego zysku w łatach osiemdziesiątych. Największymi światowymi nabywcami broni nadal pozostawały nie wszystkie państwa Bliskiego Wschodu importujące 41 % całości zakupionego w świecie uzbrojenia. Następne miejsca zajmowała Europa Zachodnia, Azja Wschodnia, Azja Południowo-Wschodnia i Ameryka Północna. Największym eksporterem broni pozostawały USA i RFN. W 1993 amerykański udział w światowym eksporcie broni wynosił 48% i był o 4% niższy w porównaniu z rokiem poprzednim. W latach 1989-1993 USA sprzedały sprzęt wojskowy wartości powyżej 56,6 mld dolarów. Druga na liście eksporterów była Rosja (ZSRR), której udział wynosił 21 %. Było to o 7% więcej niż w 1992 W latach 1989-1993 Rosja sprzedała broń wartości około35 mld dolarów. Jedna piąta udziału w światowym eksporcie broni w 1993 pochodziła z UE, w tym 85% sprzedała Francja, RFN, Włochy i Ogromna Brytania. W takich krajach członkowie NATO dokonują powyżej 75% wszystkich swoich zakupów. Pośród światowych importerów broni w 1993 przeważały państwa azjatyckie (33% światowego importu), państwa europejskie (32%) i Środkowego Wschodu (25%). W latach 1989-1993 największym światowym importerem uzbrojenia konwencjonalnego były Indie. Wg raportów kalifornijskiego Instytutu Badań Międzynarodowych w Monterey i Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI), w połowie lat dziewięćdziesiątych ok. 50% importu broni przypadało na Europę, raczej dzięki ogromnym zakupom dokonywanym poprzez Turcję i Grecję. Turcja w latach 1989-1993 nabyła za granicą sprzęt wojskowy wartości 7,73 mld dolarów i stała się drugim po Arabii Saudyjskiej importerem uzbrojenia na Bliskim Wschodzie. 26% trafiało na Bliski Wschód z czego połowę kupowała Arabia Saudyjska - trzeci importer na świecie. Czołową pozycję w eksporcie broni utrzymywały Stany Zjednoczone, na które przypadało 40% sprzedaży. W światowym handlu bronią zdecydowanie dominują koncerny amerykańskie osiągające wysokie zyski (na przykład Lockheed Martin Corp. osiągnął wpływy w wysokości 14 390 mld dolarów). 10 największych korporacji amerykańskich ma średnią wartość sprzedaży 6,33 mld dolarów, co prawie o 80% przewyższa średnią wartość sprzedaży 10 głownych spółek zachodnioeuropejskich wynoszącej 3,7 mld dolarów. Istotnym parametrem jest osiągany zysk. 10 największych spółek amerykańskich osiągnęło łącznie 5,44 mld dolarów, w trakcie gdy 10 największych w Europie Zachodniej miało 1,13 mld dolarów strat. Wg corocznego raportu Międzynarodowego Instytutu Badań Strategicznych (IISS) w Londynie, światowy handel bronią wzrósł w 1995 ol5%, osiągając wartość powyżej 30 mld dolarów. Na USA przypadało 44% (jest to 13,3 mld) dolarów wartości tego handlu, a na Rosję - 3 mld dolarów. Podobnie jak poprzednio broń dostarczano do rejonów, gdzie toczyły się wojny, w tym domowe. Specjalnym aspektem handlu bronią jest eksport materiałów rozszczepianych i technologii do produkcji broni jądrowej. Tego rodzaju handel przyczynił się do zwiększenia składu klubu atomowego. W kwietniu 1996 31 krajów, w tym Polska, przystąpiło w Wiedniu do rokowań w celu zawarcia porozumienia w kwestii międzynarodowych wytycznych regulujących eksport broni i towarów mogących mieć wykorzystanie wojskowe. Fundamentem rokowań były określenia z Wassenaar (Holandia) z 1995, że należy uniemożliwić dostawy broni i towarów zbliżonych, do regionów objętych kryzysem i do "nieodpowiedzialnych odbiorców". Opierając się na Porozumienia Wassenaar (The Wassenaar Arrangcment - TWA) powołano nową organizację do spraw kontroli handlu bronią skupiającą państwa wschodnie i zachodnie. Przewidywane poprzez nią restrykcje w handlu bronią mają mieć wykorzystanie w pierwszej kolejności wobec Iranu, Iraku, Libii i Korei Północnej. Źródło: C. Mojsiewicz (red.), Słownik współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 1998