Definicja Czyngis-chan

Co oznacza Czyngis-chan (Temudżyn) należał do jednej ze znacznych rodzin plemienia Mongołów. Urodził się ok. 1152 roku. Precyzyjna data nie jest znana. Był najstarszym synem starszego rodu, Jesugeja Baatura i jego żony, Udżin. Nadano mu imię Temudżyn, od słowa oznaczającego kowala (niekiedy tłumaczonego także kolokwialnie jako "stalowy"), a pochodzącego od wziętego do niewoli jeńca. Po zgonu ojca Temudżyn z trudem uzyskał władzę nad Mongołami. Na początku został wygnany wraz z braćmi i matką, i żyli wtedy w nędznych uwarunkowaniach. Przełomem okazały się odwiedziny jego narzeczonej, Börte, poznanej jeszcze w dzieciństwie, która została potem jego żoną. Dzięki wojsku, które dostał od teścia, podporządkował sobie na początku swoje plemię, a w dalszym ciągu etapowo całą resztę plemion żyjących na stepie środkowej Azji. Stało się to punktem wyjścia do zrealizowania olbrzymich podbojów. Wszystkie podbite ordy mongolskie zjednoczył w ten sposób w tak zwany Ogromną Ordę i w 1206 r. przyjął tytuł Czyngis-chana, jest to Wielkiego Wodza, który w Europie uznano za jego imię. Zewnętrzne podboje rozpoczął od północnych Chin, na które jego wojska uderzyły już w 1203 r., zaś w 1215 r. pozyskany został Pekin. W latach 1219-1220 podbił Chorezm, kraj nad Amu-darią, rządzone poprzez Turków seldżuckich, a w latach 1220-1222 podporządkował sobie Persję i Gruzję. W dalszym ciągu uderzył na Ruś - 31 maja 1223 r. nad rzeką Kałką kompletnie rozbił połączone wojska ruskie i Połowców, co otworzyło Mongołom drogę do wielowiekowego panowania nad księstwami ruskimi aż do XV w. Równocześnie efektywnie kontynuowany był podbój Chin południowych. Czyngis-chan stworzył kraj silnie scentralizowane, ze sprawną administracją i szlakami komunikacyjnymi. Popierał postęp handlu i rzemiosła. Przestrzegał w swoim kraju zasad całkowitej tolerancji religijnej. W 1224 r. podzielił imperium rozciągające się od Pacyfiku do Morza Czarnego między czterech synów - trzeci syn, Ugedej, dostał tytuł Wielkiego Chana wspólnie z Mongolią i północnymi Chinami. Ziemie położone w środkowej Azji, na wschód od Amu-darii uzyskał Czagataj. Wschodnią Persję i północne Indie dostał najmłodszy, Tołuj. Najstarszy syn, Dżoczi, zmarł przedwcześnie i jego miejsce zajął jego syn, Batu-chan, któremu przypadła zachodnia Syberia od Irtyszu do Uralu. Kontynuował on potem podboje dziadka w Europie wschodniej i utworzył tak zwany Złotą Ordę. Czyngis-chan uznawany jest nie tylko za jednego z największych zdobywców w dziejach, lecz również za nadzwyczaj utalentowanego administratora. Swe kraj oparł na prostym, dziesiątkowym podziale koczowników na oddziały wojskowe. Podbitym ludom osiadłym pozostawił dotychczasową administrację pod kontrolą namiestników. Imperium było związkiem krajów ze wspólnym władcą i prawem. Stolicą było Karakorum, a wiadomości z olbrzymiego terytorium docierały do władcy przy udziale doskonałej sieci łączności kurierskiej. Dla Europy Wschodniej trwałą pozostałością po kraju Czyngis-chana stała się Złota Orda. Swój ostateczny kształt terytorialny i organizacyjny osiągnęła ona za rządów Batu-chana. W połowie XIII w. objęła olbrzymie terytorium: Powołże, Kaukaz, Krym, stepy nad Morzem Czar-nym, Ural, część zachodnią Syberii i Azji Środkowej i Ruś. jej potęga upadła dopiero po najazdach Tamerlana, a ostatecznie powstały na jej gruzach chanaty: krymski, kazański, astrachański i nogajski, które podporządkowały sobie etapowo Turcja i Rosja. Zdania na temat przyczyn zgonu Czyngis-chana są podzielone. Wg stosunku legata papieskiego miał go porazić piorun, inne przekazy mówią o otruciu poprzez jedną z konkubin. W najwyższym stopniu prawdopodobna jest jednak wersja o krwotoku wewnętrznym po upadku z konia. Zmarł 18 sierpnia 1227 roku. Zabalsamowane zwłoki władcy przetransportowano do Mongolii i pogrzebano pod drzewem wspólnie z namiotem i jedzeniem. Miejsce pochówku okryto tajemnicą i nie jest znane do dziś